Vertrek ambtelijke top nieuw hoofdstuk in affaire-Arib, hoe nu verder?

Je zou de twee anonieme brieven over het functioneren van Khadija Arib als Kamervoorzitter het begin kunnen noemen. Of het besluit om naar aanleiding van de brieven een onderzoek in te stellen. Of het lekken van dat besluit naar een krant, nog voordat Arib er zelf van wist. Maar wat het begin ook precies is, het eind van deze zaak lijkt nog niet in zicht.

Gisteren barstte de meest recente bom, toen de ambtelijke top van Tweede Kamer aankondigde op te stappen. Het onderzoek is onderdeel geworden van een “politiek schaakspel” en de compassie met de ambtenaren om wie het gaat is ver te zoeken, schreef griffier Simone Roos, tot gisteren de hoogste ambtenaar van de Tweede Kamer.

Het roept de vraag op hoe het nu verder moet. Met het onderzoek, met de ambtenaren en met voorzitter Vera Bergkamp.

Om te beginnen het onderzoek. Gaat dat nog wel door?

Ongeveer zes weken geleden lekte via NRC het nieuws dat er een onderzoek zou komen naar mogelijk grensoverschrijdend gedrag van Arib in haar tijd als Kamervoorzitter. Aanleiding waren twee anonieme brieven waarin Arib wordt beschuldigd van machtsmisbruik en het veroorzaken van een onveilige werkomgeving. Het presidium en de ambtelijke top wilden de klachten onderzoeken.

Sindsdien is er veel gebeurd. Arib stapte woedend op nadat ze haar opvolger Bergkamp had beschuldigd van een dolkstoot, mede-PvdA’er Henk Nijboer stapte uit het presidium, er werd van alles rond het onderzoek gelekt naar verschillende media en de Rijksrecherche begon een onderzoek naar het lekken. Inmiddels is het onderzoek naar Arib opgeschort, omdat een deel van de Kamer dat wilde.

Dat opschorten gebeurde na een bewogen vergadering anderhalve week geleden van de zogenoemde commissie voor de Werkwijze van de Kamer. Vooral oppositie-Kamerleden waren kritisch, onder meer over het feit dat de ambtelijke top opdrachtgever is en tegelijk belanghebbende bij het onderzoek. Verder was er kritiek dat het onderzoek alleen over Arib gaat. Terwijl ook de rol van hoge ambtenaren, het presidium en de voorzitter zelf onderzocht zou moeten worden, klonk het.

Bekijk hier een samenvatting van alles wat er de afgelopen weken is gebeurd:

Wat ging er aan het opstappen van de ambtelijke top van de Tweede Kamer vooraf? #Nieuwsuur

Bergkamp moest van de Kamer aan de slag en komende maandag zullen zij en de rest van het presidium (met daarin Kamerleden van de grote fracties) laten weten wat de plannen zijn. Uit Bergkamps persverklaring gisteren na het opstappen van het managementteam werd duidelijk dat zij het onderzoek wil doorzetten. “Een hockeyclub doet ook onderzoek als er meldingen zijn, dus waarom zouden wij dat niet doen?”

Maar Bergkamp zei ook dat ze wil dat de Tweede Kamer steun uitspreekt voor het onderzoek. Op welke manier en wanneer dat moet gebeuren, wist de voorzitter gisteren nog niet. Er staat in ieder geval voor komende woensdag een vergadering gepland van de commissie voor de Werkwijze.

Hoe moet het nu praktisch gezien verder met de Kamer?

De griffier is weg, net als het hoofd huisvesting, het hoofd personeelszaken, het hoofd communicatie en de concernjurist. Dus de vraag rijst: functioneert de Tweede Kamer nog? Opmerking daarbij: niet iedereen gaat (helemaal) weg. Twee anderen uit het managementteam blijven namelijk hun dagelijkse taken uitvoeren. Het hoofd Financieel-Economische Zaken en hoofd ICT stappen uit het management, maar blijven hun dagelijks werk doen.

Bert van den Braak, hoogleraar parlementair stelsel, denkt dat de Kamer kan blijven functioneren. “Met zekerheid kan ik dat natuurlijk ook niet zeggen, het is niet eerder voorgekomen dat de hele ambtelijke top van de Tweede Kamer weggaat.”

“Maar het is wel eerder voorgekomen dat een plaatsvervangend griffier het werk van de griffier moest overnemen, en ik kan me voorstellen dat dit nu ook gebeurt”, zegt Van den Braak. De parlementair historicus denkt dat ook de taken van de andere topambtenaren kunnen worden opgepakt door vervangers. “Dat vervangen zal toch wel vaker gebeuren, bijvoorbeeld bij langdurige ziekte.”

En wat vindt het politieke deel van de Kamer?

Kamerleden van de vier coalitiepartijen stelden gisteren vooral dat het klaar moet zijn met de bemoeienis van Kamerleden met de ambtenaren in de Kamer. “De afgelopen weken zien we helaas hoe Kamerleden, los van het presidium, zich steeds meer met de ambtelijke leiding zijn gaan bemoeien. Dat moet stoppen”, twitterde Mirjam Bikker van coalitiepartij ChristenUnie. D66-Kamerlid Joost Sneller en VVD-Kamerlid Ingrid Michon deelden Bikkers reactie.

Ik snap dat iedereen denkt: wat een ellende en chaos rond het onderzoek van Arib. Ik onderschrijf wat @mirjambikker hierover zegt👇 https://t.co/xN5IP54JSk

— Ingrid Michon (@ingridmichon) November 11, 2022

Vandaag sloot ook CDA-leider Pieter Heerma zich erbij aan. “We moeten zuinig zijn op de mensen die ons werk ondersteunen en voorkomen dat zij in het politieke debat worden getrokken.” Voorzitter Bergkamp (D66) zei gisteren in haar reactie te betreuren dat ambtenaren zich onveilig hebben gevoeld. “Er is gelekt, er is gekonkeld. Het hield maar niet op. Ik betreur dat ik ze niet voldoende heb kunnen beschermen.”

Dat heeft ze niet genoeg gedaan, blijft Bergkamp dan wel voorzitter?

De ambtelijke leiding is opgestapt, maar de politieke leiding niet. Er zijn wel geluiden dat Bergkamp na al het rumoer haar biezen zou moeten pakken, vooral vanuit de grootste oppositiepartij PVV. Maar erg massaal klinkt de roep om haar vertrek niet. De puinhoop wordt daarmee alleen maar groter in een tijd waarin er toch al zo weinig vertrouwen is in de politiek, is een gehoorde redenering.

Het onderzoek naar Arib is politieke messentrekkerij van de smerigste soort. De enige uitspraak van de Kamer die @Vera_Bergkamp wat mij betreft krijgt is een dikke motie van wantrouwen. Wegwezen met je incompetentie.

— Geert Wilders (@geertwilderspvv) November 11, 2022

Bergkamp zelf zegt er ook niet over te peinzen. Tijdens het persmoment gisteravond werd ze er meermaals naar gevraagd. “Ik ben een gekozen voorzitter en ik ga ervoor om dat onderzoek in veilig vaarwater te brengen.”

Of dat lukt, hangt ervan af of de Kamer komende week instemt met het voortzetten van het onderzoek op de manier die het presidium wil.