Indignatie redactie 
De coronapas met de QR-code zou het slot op de deur zijn dat het virus buitensluit, zo heette het nog in september. Nu, twee maanden later, moet Nederland misschien alsnog in korte lockdown. Waar zit het gebrek van de coronapas? Is toegang via ‘2G’ misschien beter?
Zo’n vijftig gasten waren naar de feestlocatie op de Hooge Vuursche afgereisd, er werd gelachen, gedronken, gegeten, geknuffeld en gedanst. Iedereen had bij de deur immers zijn QR-code laten zien. ‘Op geen enkel moment heb ik gedacht: ik moet afstand houden, of een mondkapje op’, zegt Arthur Anderegg, een van de feestvierders. ‘We deden alles wat je op zo’n bruiloft doet, gezellig aan tafel en met elkaar de dansvloer op.’
Totdat Anderegg in de dagen daarna werd getroffen door een diepe vermoeidheid. ‘Zo’n gevoel van: ik wil nu echt naar bed’, vertelt hij. Dat het corona kon zijn? Geen moment kwam het bij hem op. ‘Dat gebeurde pas toen ik een bericht kreeg van het bruidspaar. Er waren 25 gasten positief getest, onder wie zijzelf. Met mij en mijn vrouw erbij, kwam dat aantal op 27.’
Gevallen zoals die van Anderegg onderstrepen een ongemakkelijke waarheid waaraan het stevig wennen is: ook op evenementen waar iedereen een geldige QR-code heeft, kan het coronavirus rondsluipen. Wie is ingeënt, heeft zo’n 70 tot 80 procent minder kans om het virus te krijgen en 60 procent minder kans om het door te geven aan anderen. Maar door die kalmerende percentages schemert nóg een waarheid als een koe: dat er een kleine, maar reële kans is dat het virus wel degelijk toeslaat.
Dat was niet de bedoeling. ‘Met deze toegangsbewijzen kan ook het uitgaansleven weer open, en dan meteen zonder beperkingen’, beloofde premier Rutte bij de introductie van de coronacheck-app. Dit zou ‘verantwoord’ zijn, gecombineerd met de andere maatregelen konden we ‘veilig het najaar ingaan’.
Tussenstand
Maar Anderegg klaagt dat hij zich wel érg veilig voelde. ‘Ik ben enorm geschrokken. Dit kan dus overal gebeuren waar je binnenkomt. Terwijl je nergens rekening meer mee houdt, want dat is wel wat zo’n QR-code doet. Schijnveiligheid, is dat natuurlijk.’
Ook het kabinet heeft het geweten. Nadat men de opening van het nachtleven afgelopen zomer schielijk weer had teruggedraaid – er werd te veel gefraudeerd met de passen, heette het toen – waren er de afgelopen tijd wéér uitbraken op festivals, in horecagelegenheden en op feesten. De voorlopige tussenstand is dat het land alsnog een lockdown boven het hoofd hangt, waarna het kabinet door lijkt te willen met een nóg strengere QR-code, een zogeheten ‘2G’-systeem waarbij alleen gevaccineerden en oud-geïnfecteerden een QR-code krijgen. Ook sorteert het kabinet voor op uitbreiding van de pasjesplicht, naar sommige werkplekken en pretparken.
1.300 besmettingen zouden er naar schatting op het Amsterdam Dance Event zijn geweest zonder QR-codes, in plaats van de 1.027 nu.
Centraal misverstand is dat de QR-code onderhand een status heeft gekregen waarvoor hij nooit is bedoeld: als wapen tegen de epidemie. ‘We gaan er de overbelasting van de zorg echt niet mee oplossen’, benadrukt onderzoeker Bas Kolen van de TU Delft. ‘We hebben dit systeem doorgerekend met een heel ander doel: kun je bij een hoge aanwezigheid van het virus een evenement organiseren dat voor de bezoekers veilig is? Want geen organisator wil degene zijn die een superverspreiding veroorzaakt.’
Een hulpmiddel voor organisatoren van evenementen dus, geen slagwapen om oplopende besmettingscurves mee te bedwingen. Zo’n 90 procent van de bekende besmettingen vindt sowieso plaats op plekken waar QR-controles helemaal niet aan de orde zijn: thuis, bij familie en vrienden, op school of op het werk. ‘Bij zo’n 5 procent van de besmettingen is het coronatoegangsbewijs van toepassing’, schat Kolen. Niet bepaald een hamer waarmee je de zoveelste coronagolf kunt platslaan, dus eigenlijk.
Aannamen
Dat het coronatoegangsbewijs allerminst waterdicht is, weet Kolen als geen ander. Voor de ‘fieldlabs’, de reeks corona-proefevenementen die wetenschappers en ondernemers begin dit jaar organiseerden, verwerkte hij het systeem in een, overigens tamelijk eenvoudig, rekenmodel. Bij de huidige vaccinatiegraad en rondgang van het virus zal de QR-code op een evenement zo’n 30 procent aan besmettingen en ziekenhuisopnamen uitsparen, blijkt daaruit. Losjes geschat: op het Amsterdam Dance Event zouden zonder QR-codes meer dan 1.300 besmettingen zijn ontstaan, in plaats van de 1.027 nu.
Kolen borduurt daartoe voort op een aantal aannamen die stuk voor stuk geworteld zijn in de epidemiologie. Van elke tien mensen die zijn gevaccineerd en toch het virus meedragen, zullen er vier het virus doorgeven aan anderen. Van elke tien óngevaccineerde mensen die het virus meedragen, zal een sneltest er acht opsporen. En: wie is gevaccineerd, heeft twintig keer zo weinig kans om in het ziekenhuis te belanden.
Het toegangsbewijs verlaagt het aantal besmettingen, 2G voorkomt opnamen door een evenement
Sla die cijfers als piketpaaltjes in de grond, en: rekenen maar. Als voorbeeld neemt Kolen een evenement met 300 duizend aanwezigen – ruwweg het bezoekersaantal van het Amsterdam Dance Event. Zo’n 25 procent zal ongevaccineerd zijn, wat grofweg overeenkomt met de vaccinatiegraad onder jongvolwassenen. En neem even aan dat één op de honderd mensen het virus draagt.
Deels beschermd
Eerste opmerkelijke uitkomst: op een QR-feest zijn de gevaccineerden degenen die je beter wat kunt wantrouwen. Van de 750 ongevaccineerde virusdragers wordt immers 80 procent tegengehouden bij de ingang, terwijl er ook 900 wél gevaccineerde besmettelijke mensen zullen zijn, die gewoon naar binnen mogen. Met als rare slotsom dat van de 1.050 bezoekers met het virus in de keel, dat zes van de zeven keer een gevaccineerde is.
Maar, uitkomst nummer twee: zulke bezoekers zijn veel gevaarlijker voor de óngevaccineerden, dan voor de wel gevaccineerden. Die laatsten zijn immers deels beschermd tegen het krijgen van het virus, en vooral tegen een escalatie van de ziekte waardoor men in het ziekenhuis kan belanden. Op het voorbeeldfeest zullen uiteindelijk 1.239 besmettingen ontstaan, berekent Kolen: 708 niet-gevaccineerden en 531 wel gevaccineerden. Uiteindelijk zullen zo’n dertien of veertien bezoekers in het ziekenhuis belanden. Tussen hen hooguit één gevaccineerde.
Duits systeem
Vandaar dat men in Duitsland een ander systeem gebruikt: het ‘2G’-systeem, waarbij ongevaccineerde mensen in het geheel niet naar binnen mogen. Ook Nederland overweegt over te stappen op zo’n systeem, waarbij alleen mensen die zijn ingeënt of een infectie hebben doorgemaakt een QR-code krijgen. ‘Ons huidige coronatoegangsbewijs verlaagt het aantal besmettingen, maar het 2G-systeem voorkomt specifiek dat er uit een evenement nieuwe ziekenhuisopnamen voortkomen’, vertelt Kolen.
Dat zit zo. Op het evenement met de 300 duizend deelnemers zullen onder het 2G-regime in plaats van 1.050, nu 1.200 besmettelijke bezoekers rondlopen – er wordt immers niemand meer vooraf getest op corona. Maar daartegenover staat dat het virus, op een evenement vol gevaccineerden, minder overdraagt. Uiteindelijk zullen er maar 800 mensen besmet raken, in plaats van 1.239. En, belangrijk, waarschijnlijk zal daaruit hooguit één nieuwe ziekenhuisopname ontstaan, omdat gevaccineerden beter beschermd zijn. Althans: dat is onder de feestgangers zelf. Het is immers altijd nog denkbaar dat iemand het virus naar huis neemt en naderhand iemand aansteekt die alsnog in het ziekenhuis belandt.
En de ‘Aziatische’ aanpak: iedereen voor binnenkomst een sneltest? In theorie zou dat leiden tot zo’n 330 nieuwe besmettingen op het evenement, becijfert Kolen, waarvan ruim 150 bij ongevaccineerden. Er zouden vier of vijf ziekenhuisopnamen volgen. Ofwel: massaal sneltesten voorkomt meer besmettingen, 2G voorkomt meer ziekenhuisopnamen.
Vaccinatiebereidheid
Dat zijn versimpelingen, verlies vooral de werkelijkheid niet uit het oog, tekent Kolen daarbij aan. Het ene evenement is het andere niet: wat betreft het aantal contacten en de samenstelling van het publiek kun je een theatervoorstelling lastig vergelijken met een dancefeest. Interessant is wat dat betreft een advies dat de Belgische corona-expertraad GEMS afscheidde: gebruik het coronabewijs voor grote evenementen, maar beperk je voor zogeheten ‘statische evenementen’ als theaters, restaurants en bioscopen tot de meer traditionele maatregelen, mondkapjes en afstand houden.
Misschien wel het grootste effect van de QR-codes, denkt Kolen, is dat het vaccinatiebereidheid stimuleert. ‘Daarvan weten we dat het grote invloed heeft op de ziekenhuisopnamen.’ Daartegenover staat een bedenking die medisch-ethici maken: de QR-code zal polarisatie in de hand werken. Tegenover de mensen die zich alsnog laten vaccineren om de QR-code te krijgen, zal een minderheid staan die juist de hakken meer in het zand zet.
Ik ben enorm geschrokken. Dit kan dus overal gebeuren waar je binnenkomt
En de pas, of het nu 2G is of het oude systeem, kan zowaar zorgen voor méér besmettingen, denken sommigen. ‘Ik durf te zeggen dat het Covid Safe Ticket eerder gevaarlijk is voor kwetsbare groepen, omdat het als een pas naar de vrijheid wordt gezien’, aldus de Belgische moleculair viroloog Zeger Debyse (KU Leuven) donderdag tegen VRT NWS. ‘Men verliest de wetenschappelijke onderbouwing uit het oog. Het toegangsbewijs geeft een vals gevoel van veiligheid én is een zeer indringende maatregel. Want wat volgt er nog allemaal waar je je pas moet tonen?’
Bruiloftsgast Anderegg, voorspoedig hersteld inmiddels, heeft zijn lesje geleerd. ‘Die check-app gaat het verschil niet maken’, denkt hij. ‘Wij gevaccineerden zijn ook verspreiders van corona. Eigenlijk zou het op feesten de norm moeten zijn dat je afstand houdt en geen handen schudt. Dan hoeven we die discussies over QR-codes helemaal niet te voeren. Want het nut van die app is wat mij betreft al achterhaald.’
