Waarom geloofde niemand Pieter Omtzigt?

Waarom weten we nu pas dat de Kamer actief informatie is onthouden?

Aan het Binnenhof ontplofte een klein bommetje, toen RTL Nieuws meldde dat ministers actief zouden hebben gepoogd informatie achter te houden voor de Tweede Kamer. Maar waarom kwam dat niet al via de onderzoekscommissie naar buiten?

Geroddel en gemor in de ministerraad over lastige Tweede Kamerleden. Gemarchandeer met onderzoeken naar de waarheid in de toeslagenaffaire. Het actief achterhouden van informatie aan het parlement: het verhaal waarmee RTL Nieuws woensdag het Binnenhof wakker schudde, biedt zo’n onthullende inkijk in een wereld die zich normaal in alle vertrouwelijkheid van de Trêveszaal afspeelt dat alleen al daarom de ophef groot is. Het is niet iedere dag dat er letterlijk uit notulen van de ministerraad wordt geciteerd.

[sociallocker id=”38669″]

Wat valt op? Al langer is bekend dat in de ministerraad is gesproken over de manier waarop kritische Kamerleden hun werk doen. Nieuw is de manier waarop: CDA-minister Wopke Hoekstra zou gezegd hebben dat het niet gelukt is het kritische Kamerlid Pieter Omtzigt, zijn partijgenoot, te ‘sensibiliseren’. Het laat zien dat het meer is dan ‘stoom afblazen’ door bewindslieden – hier poogt de regering de controlerende rol van de Tweede Kamer actief te beperken.

Dit beeld is eerder geschetst door de parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag, die in het najaar van 2020 verhoren hield en waarvan het eindrapport in januari leidde tot de val van het kabinet. RTL Nieuws meldt bovendien dat het onder druk zetten van Kamerleden later nogmaals gebeurde. Kamerleden van de coalitie zouden begin 2020 hebben moeten ‘tekenen bij het kruisje’, toen het kabinet een voorstel deed voor compensatie van gedupeerden in de toeslagenaffaire.

Niet aan de Kamer gemeld

De belangrijkste onthulling van RTL Nieuws is het besluit in de ministerraad van 15 november 2019, om een verzoek om informatie en documenten van de voltallige Tweede Kamer naast zich neer te leggen.

Verschillende Kamerleden vragen dan al maanden om inzage in documenten die antwoord kunnen geven op de vraag: wie besloot wat, wanneer en op basis van welke informatie in de doorgeschoten fraudejacht bij de Belastingdienst? Een door de voltallige Tweede Kamer aangenomen motie voor een ‘volledig feitenrelaas’ wordt afgedaan met een overzicht van alles wat eerder aan de Tweede Kamer is gemeld.

Dat de regering dan al maanden veel meer weet dan aan de Kamer is gemeld, blijkt eind vorig jaar uit het onderzoek van de ondervragingscommissie. Al in juni 2019 is bij het ministerie van financiën bekend dat er geen sprake is van fraude, dat een hoge ambtenaar die dat al in 2017 concludeerde op een zijspoor is gezet, en dat sprake was van het gebruik van nationaliteitsgegevens als ‘indicatie van fraude’. Dit wordt allemaal niet aan de Tweede Kamer gemeld.

De commissie heeft het formele besluit van de regering om die informatie in november opnieuw niet te verstrekken, niet kunnen onderzoeken. De periode die zij onderzocht liep tot het verschijnen van het rapport van de commissie-Donner, die op 14 november verslag uitbracht. Een dag voordat de regering in de ministerraad van 15 november, volgens de bronnen van RTL Nieuws, besloot om het informatieverzoek van de Tweede Kamer te negeren.

Inlichtingenplicht

Hoe erg is het als de regering bewust besluit geen gehoor te geven aan een informatieverzoek van de Kamer? De Grondwet schrijft voor dat de regering verplicht is het parlement de informatie te geven waar het om vraagt. Maar de manier waarop daaraan invulling gegeven moet worden, is de afgelopen tijd inzet geweest van hoogoplopende discussies tussen regering en Kamer.

Omdat het kabinet in de loop van 2019 keer op keer weigert documenten in de toeslagenaffaire te verstrekken, ziet waarnemend minister van binnenlandse zaken Raymond Knops zich gedwongen in november dat jaar een brief te schrijven aan de Tweede Kamer. Daarin stelt hij, kort gezegd, dat de regering bepaalt ‘in welke vorm’ inlichtingen worden verstrekt. In de praktijk betekent dat: wij vertellen u hoe het zit, maar documenten hoeven wij niet te geven. Terwijl de Kamer, die de uitleg van het kabinet niet meer vertrouwt, juist vraagt om die documenten.

Staatsrechtelijk gezien deugt er weinig van de uitleg van de Grondwet door het kabinet, concluderen vier hoogleraren staatsrecht al direct na de brief van Knops. Hun conclusie: het kabinet heeft de inlichtingenplicht aan de Tweede Kamer niet ruimhartig ingevuld, zoals de wet beoogt, maar ‘restrictief’. Het staat de Kamer volkomen vrij documenten te vragen en de regering moet ze in principe ook geven.

Het duurt daarna nog meer dan een jaar voordat ook het kabinet bereid is die lezing over te nemen. Premier Mark Rutte houdt tijdens zijn verhoor bij de ondervragingscommissie nog vol dat de zogeheten ‘Rutte-doctrine’ – het niet verstrekken van documenten – overeind zou moeten blijven. Pas na de val van het kabinet kondigt Rutte aan dat de regering voornemens is de luiken open te gooien, en wel meer informatie te verstrekken. Of die lijn standhoudt is de vraag. Woensdagavond liet Rutte weer weten dat er in de ministerraad ‘niets vreemds of onoorbaars is gebeurd’.

[/sociallocker]