Wat kunnen de VS en de Europese Unie leren van de gebeurtenissen in Afghanistan?

De ineenstorting van de door het Westen gesteunde regering in Afghanistan komt als een schok. Het heeft het vertrouwen in democratische landen geschokt en het machtsevenwicht tussen de Verenigde Staten en China enigszins veranderd .

Het laat zien dat pogingen van buitenaf om regimes omver te werpen en ze te vervangen door vriendelijkere, moeilijker zijn dan iemand 20 jaar geleden dacht, toen de NAVO-troepen het Taliban-regime voor het eerst omverwierpen in de nasleep van de aanslagen van 9/11. Het doel om Osama bin Laden, de leider van al-Qaeda, die door de Taliban werd gehuisvest, gevangen te nemen, werd pas veel later in 2011 bereikt. Zelfs zijn poging tot arrestatie en de daaropvolgende dood vond plaats in Pakistan – een ogenschijnlijke bondgenoot van de Verenigde Staten. Staten – niet Afghanistan. 

Het einde van de door de VS geleide interventie in Afghanistan heeft lessen voor degenen die soortgelijke oefeningen willen ondernemen in Somalië, Libië, Syrië, Cuba, Mali of Venezuela. De doelstellingen moeten duidelijk en beperkt zijn. Lokale steun moet oprecht zijn. Als men op zoek is naar terroristische organisaties of individuen, is een invasie niet de beste manier om uitlevering te bewerkstelligen. Nation-building kan het beste worden gedaan door de lokale bevolking.

Bestaande regimes kunnen onderdrukkend of corrupt zijn, maar als ze van eigen bodem zijn en organisch zijn ontwikkeld vanuit lokale wortels, overleven ze beter dan wat dan ook – hoe verlicht ook – dat van buitenaf wordt geïntroduceerd. Buitenlandse laarzen op de grond en gerichte bombardementen hebben een beperkte effectiviteit tegen netwerken van fanatici of mobiele guerrillastrijders. Westerse landen zullen nu hun militaire uitgavenprioriteiten opnieuw moeten beoordelen in het licht van de lessen die zijn getrokken uit militaire interventies in Irak, Libië en Afghanistan.

Met Afghanistan hebben de VS en de NAVO de moeilijkste lessen te leren. Maar als China een soortgelijke oefening in natievorming van buitenaf zou proberen, bijvoorbeeld in Taiwan, zou het dezelfde ervaring hebben. Het feit dat Peking zulke extreme maatregelen heeft moeten nemen in Xinjiang om die provincie in het Chinese sociale systeem te integreren, is eerder een teken van zwakte dan van kracht. 

Afghanistan is een etnisch divers land dat, ondanks zijn diversiteit en verdeeldheid, de heerschappij van Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en nu de VS en de NAVO heeft kunnen weerstaan. Religie was een verbindende factor in een anders verdeeld land. Het lijkt erop dat de Taliban effectiever zijn geweest in het opbouwen van een etnisch diverse coalitie dan de vorige Afghaanse regering. Maar het is nog niet duidelijk of de Taliban die coalitie bij elkaar zullen houden.

Het lijkt erop dat de Taliban in het verleden een zekere mate van orde in de Afghaanse samenleving hebben kunnen opleggen en corruptie hebben kunnen bestraffen. Tussen 1996 en 2001 creëerden de Taliban op brute en vrouwonvriendelijke wijze een vorm van orde. Orde is iets wat de vertrekkende regering in Kabul niet kon bieden, zelfs niet met genereuze hulp van buitenaf. Orde is immers een voorwaarde voor elke vorm van stabiel bestaan. Zonder orde is er geen rechtsstaat en geen democratie. In combinatie daarmee stort het maatschappelijk middenveld in elkaar. Dit geldt in het Westen evenzeer als in Centraal-Azië en Zuid-Azië .

Orde wordt gecreëerd door een combinatie van drie essentiële zaken: loyaliteit, berusting en angst. Alle drie de elementen zijn tot op zekere hoogte nodig. Hamid Karzai, de Afghaanse president tussen 2001 en 2014, kon deze drie elementen niet beheersen. Het valt nog te bezien of de Taliban het beter zal doen.

Komt er een verandering in de Amerikaanse strategie? 

Het is moeilijk in te schatten welk effect het Afghaanse debacle zal hebben op de Verenigde Staten, die verreweg de meest uitgebreide en dure strijdkrachten ter wereld hebben. De verleiding is groot om naar binnen te keren en de verbintenissen voor de verdediging van andere landen, waaronder Europese, te verminderen. Van 1783 tot 1941 waren de VS geneigd neutraal te blijven en op de Atlantische en Stille Oceaan te vertrouwen voor bescherming tegen hun vijanden.  

De landen van de Europese Unie zullen ook moeten uitzoeken wat hun praktische defensieprioriteiten zijn in het licht van de gebeurtenissen in Afghanistan en andere recente ervaringen. Dit is een politieke taak van grote moeilijkheid omdat de 27 lidstaten zeer verschillende opvattingen en geografische imperatieven hebben.