Wat speelde er achter de schermen rond Mona Keijzer, en hoe kon het zover komen?

Een staatssecretaris die met onmiddellijke ingang wordt ontslagen vanwege een interview dat niet in lijn is met het kabinetsbeleid. Opvallend, want het gebeurt zelden dat een bewindspersoon echt de laan wordt uitgestuurd en niet zelf opstapt. Wat speelde er achter de schermen rond Keijzer, en hoe kon het zover komen?

Keijzer heeft wel degelijk de mogelijkheid gekregen om zelf te vertrekken, zegt politiek verslaggever Wilco Boom. “Volgens verschillende Haagse bronnen heeft zowel premier Rutte als CDA-leider Hoekstra gisteravond al, toen intern bekend was dat dit eraan zat te komen, haar de gelegenheid geboden om de eer aan zichzelf te houden en zelf haar functie neer te leggen. Maar dat weigerde Keijzer. Zij vond dat doorgaan te verdedigen was. Vandaar dat Rutte naar dit paardemiddel heeft gegrepen.”

Wat ook kwaad bloed heeft gezet bij het CDA en het kabinet is dat volgens verschillende bronnen Rutte en Hoekstra zondag nog verder zouden praten met Keijzer over haar bezwaren tegen de coronamaatregelen, maar dat de staatssecretaris daar met het interview doorheen is ‘gefietst’.

Had het conflict rond Keijzer ook anders opgelost kunnen worden? De kern van het probleem was in dit geval dat de ‘eenheid van regeren’ in het geding was, of in de woorden van Rutte: haar uitspraken “verdragen zich niet met besluiten die de ministerraad recentelijk heeft genomen”.

Maar dat wil niet zeggen dat bewindslieden er helemaal geen eigen mening op na mogen houden, zegt politicoloog André Krouwel van de Vrije Universiteit Amsterdam. De premier heeft meerdere opties om met een dissident regeringslid om te gaan. “Hij kan het ook laten gaan. Hij kan zeggen: leuk, die mening van de staatssecretaris, maar dít is het kabinetsbeleid. Of hij kan zeggen: we gaan het erover hebben.”

De regeringsleider kan een lid van zijn kabinet ook verzoeken afstand te nemen van zijn of haar uitspraken. “Die speelruimte is er in het algemeen wel”, zegt Krouwel.

Mona Keijzer lag al moeilijk in het kabinet, ze had al vaker kritiek op het coronabeleid

Maar in dit geval was die speelruimte er al snel niet meer, licht politiek verslaggever Ron Fresen toe. “Mona Keijzer lag al moeilijk in het kabinet, ze had al vaker kritiek op het coronabeleid. In het kabinet is het meestal zo dat je je dood kan vechten voor je eigen standpunt, maar als er een besluit genomen is, dan sta je daar achter. Of je stapt op. En de rest neemt Keijzer dat kwalijk, dat ze niet is opgestapt maar dat ze wel op zo’n gevoelig moment naar de krant is gestapt.”

Ook volgens Van den Braak valt de zware beslissing om de staatssecretaris weg te sturen wel te begrijpen. “In de aanloop naar de verkiezingen zie je wel vaker dat bewindslieden een standpunt innemen dat afwijkt van het kabinetsbeleid. Dat wordt wel getolereerd. Maar dit is een heel andere situatie, als je kijkt naar de timing van het interview en de gevoeligheid van het onderwerp. Als ze over drie weken wat vraagtekens had gezet bij het coronatoegangsbewijs, was het misschien anders gegaan. Maar je eigen vicepremier zo in de wielen rijden, op de dag dat het ingaat, dat was voor de premier niet te accepteren.”

Voor Keijzer blijft het mogelijk niet bij het ontslag als staatssecretaris. Haar positie in de CDA-fractie is volgens Fresen nagenoeg onhoudbaar. Morgen of overmorgen is er overleg over Keijzers positie binnen de partij.