Indignatie redactie 
We kunnen de coronapandemie altijd beter inschatten. Dit transformeert dreigende onzekerheid in berekenbaar risico. En opent een weg terug naar normaal.
De vrijheid van de dwaas eindigt
Corona heeft de staat invloedrijker gemaakt. Astronomische sommen geld worden herverdeeld, grenzen worden gesloten, hele bedrijfstakken worden gesloten en heropend. Een nieuwe generatie groeit op tegenover een almachtige en reddende Leviathan. Wie weet: misschien was dat wel precies wat nodig was om erger te voorkomen? Zeker niet elke coronareactie van de staat was zinvol of zelfs maar proportioneel. Maar de bescherming van honderdduizenden mensenlevens rechtvaardigde dat regeringen een tijdlang de vrijheid van dwazen genoten. Het publieke debat was bevroren, het doel heiligde bijna alle middelen. Daar moet nu een einde aan komen, want toegankelijke vaccinaties en empirische waarden transformeren de dreigende onzekerheid van de coronapandemie in een risico dat steeds beter kan worden aangepakt.
Het leven is levensgevaarlijk
“Het leven is altijd levensbedreigend”, schrijft Erich Kästner in een oudejaarsgedicht. In feite hebben we dagelijks te maken met risico’s. The Future of Humanity Institute aan de Universiteit van Oxford zet cijfersIn 2008 was de kans dat de hele mensheid vóór 2100 door een wereldwijde gebeurtenis zal worden weggevaagd maar liefst 19 procent. Maar kunstmatige intelligentie hoeft de wereld niet over te nemen om ons leven te bedreigen. Elke keer dat we in een vliegtuig of auto stappen, riskeren we eigenlijk ons leven. Elke keer als we ondanks onweer gaan wandelen of de buurman Rottweiler Hasso mijden, lopen we een (levens)gevaar op. Deze dingen brengen ons echter zelden in slaap – we hebben geleerd om te gaan met de risico’s voor het leven.
De mensheid is dus behoorlijk risicobekwaam – desalniettemin heeft de coronapandemie de wereld in zeer korte tijd op zijn kop gezet.
Frank Knight, een van de grote economen van de 20e eeuw en medeoprichter van de Chicago School, heeft hier een verklaring voor. Zijn uitgangspunt: Ons leven is gebaseerd op een schijnbaar eindeloze reeks beslissingen, waarvan we de gevolgen zelden goed weten. Informatie is beperkt en kostbaar tegelijk. Het zou bijvoorbeeld volkomen inefficiënt zijn om elk vervoermiddel op de proef te stellen voordat het wordt gebruikt. Maar niet elke situatie vertoont dezelfde mate van onzekerheid. Knight identificeert drie verschillende onzekerheidsscenario’s:
(I) A priori risico: we kennen de gevolgen van onze acties en kunnen ze a priori waarschijnlijkheidswaarden toekennen (een dobbelsteen gooien)
(II) Statistisch risico: we kennen de gevolgen van onze acties en kunnen ze statistische waarschijnlijkheidswaarden toekennen (reizen per vliegtuig)
( III) Onzekerheid: We weten niet (allemaal) wat de gevolgen zijn van ons handelen en we kunnen ook niet zeggen hoe groot de kans is dat deze zich voordoen (oprichting van een start-up)
In het dagelijks leven hebben we zelden te maken met scenario’s uit casusgroep (I). De meeste risico’s waarmee we te maken hebben, zijn op basis van ervaring of onderzoek goed in te schatten. Met casusgroep (III) wordt het lastig. Hier kunnen we niet alle mogelijke gevolgen van onze acties beoordelen, noch hun waarschijnlijkheid van optreden. Voor Knight is dit de sleutel tot ondernemerssucces. Alleen degenen die in reële onzekerheid investeren, kunnen boven normale winsten verwachten.
We proberen onzekerheid ten koste van alles te vermijden
Daarmee doet de ondernemer iets heel atypisch voor mensen. Want meestal doen we er alles aan om onzekerheid te vermijden, ook al lijkt het irrationeel. Het hele businessmodel van de verzekeringsbranche is hierop gebaseerd en zet in ruil voor geld onberekenbare onzekerheden om in beoordeelbare risico’s.
Hoe ver onze risicoaversie gaat, wordt geïllustreerd door de zogenaamde Ellsberg-paradox: een proefpersoon krijgt de opdracht om in een laboratoriumexperiment een bal uit een van de twee urnen te trekken. In de linker urn zitten 50 rode en 50 zwarte ballen. In de rechter urn bevindt zich een onbekend aantal rode en zwarte ballen. In de eerste ronde belooft de rode bal een overwinning. Meestal kiezen de proefpersonen de eerste urn met de bekende bolverdeling. Als de regels in ronde 2 worden gewijzigd en de zwarte bal wordt uitgeroepen tot winnende bal, dan zou een rationele testpersoon eigenlijk in de tweede urn moeten reiken. Want als aan de tweede urn een lagere winkans in de eerste ronde wordt toegekend, dan moet de verwachte winkans in de tweede ronde groter zijn dan 50 procent.
In het begin bracht de coronapandemie ons in een situatie zoals die in de tweede urn heerst. Het was meer onduidelijk dan duidelijk: hoe hoog is het risico op infectie? Hoe hoog is het risico op overlijden? Welke invloed hebben leeftijd en eerdere ziekten? Wat zijn de gevolgen op lange termijn? Hoe wordt het virus overgedragen? Eén ding was duidelijk: het is een nieuw type virus voor de mens, dat potentieel dodelijk is en zich snel verspreidt. Het was de eerste keer in hun leven dat de meeste mensen in Europa met deze mate van onzekerheid werden geconfronteerd. Zowel irrationeel optreden als de tijdelijke overdracht van de besluitvormende verantwoordelijkheid naar de staat zijn meer dan begrijpelijk.
Corona verandert langzaamaan van onzekerheid in risico
Hoe mooi het ook zou zijn: scenario’s als zero covid of volledige kudde-immuniteit zijn volgens de huidige stand van de kennis niet te realiseren met de instrumenten die nu tot onze beschikking staan. Dat kan in de toekomst veranderen, maar voorlopig moet de wereld leven met het constant muterende virus. Dat dit ook mogelijk is, hebben we aan de wetenschap te danken. Bovenal transformeren de bestaande vaccins het coronavirus van een onzekerheid in een berekenbaar risico inclusief statistisch gefundeerde waarschijnlijkheidswaarden. Gevaccineerde mensen kunnen er vrijwel zeker van zijn dat ze niet ernstig ziek worden. Volgens de eerste bevindingen is dit waarook richting de deltavariant. Statistisch gezien zijn zelfs milde symptomatische ziekten zeldzaam onder gevaccineerde personen. Onder deze omstandigheden is een Covid-ziekte voor gevaccineerde mensen (momenteel) redelijk vergelijkbaar met andere levensrisico’s die we dagelijks nemen. Daarnaast doet de wetenschap niet alleen onderzoek naar de kans op infectie. Vrijwel dagelijks verschijnen er nieuwe onderzoeken over transmissieroutes, langetermijngevolgen en risicofactoren.
Wat betekent dit voor de politiek? (1) De vrijheid van regeringen van de dwaas eindigt. Critici zijn niet langer automatisch eikels met aluminium petten, maar kunnen op basis van de steeds uitgebreidere informatiebasis tot een ander, gefundeerd oordeel komen. (2) Het is terecht om een maatschappelijk debat te voeren over de collectieve omgang met het coronarisico. Dit betekent niet dat in alle gevallen alle maatregelen terzijde moeten worden geschoven. Maar: Het is legitiem om op basis van een risicobeoordeling een rechtvaardiging voor vrijheidsbeperkingen te eisen. Zeker als vaccinaties echt voor iedereen toegankelijk zijn. Politici en hun voorstellen moeten hieraan worden afgemeten. (3) Een lappendeken van verschillende beoordelingen en regels kan soms verwarrend zijn, maar het biedt, Of het nu op Nederlands, Europees of mondiaal niveau is, er is ook een enorme kans: we kunnen meer leren van verschillende benaderingen die met elkaar wedijveren om het meest efficiënte risicobeheer dan van welk laboratoriumonderzoek dan ook. (4) De eerste taak van de internationale politiek moet zijn om van Corona zo snel mogelijk een risico voor iedereen te maken. Met vaccinaties ten koste van de G7, maar niet met gekke patentintrekkingen.
Een laatste opmerking: dit onderwerp is letterlijk een kwestie van leven en dood, dus veel tact is vereist. Maar ik zou het risico willen nemen in overeenstemming met de debatcultuur die ik eis. geef commentaar als je het er niet mee eens bent.
