De aankomende coronawinter wordt de winter van apartheid door opsluiting ongevaccineerden

Zelftesten, basisregels en vroeg naar huis: zo ziet de coronawinter eruit volgens het OMT

1| Ook bij klachten: doe een zelftest

Bij klachten die op corona wijzen, ga naar de teststraat – en doe in elk geval niet zo’n frommelig zelftestje uit de supermarkt. Zo luidde lang het advies, als het gaat om de witte coronatestjes uit de winkel. Maar als donderslag bij heldere hemel komt daarin nu verandering. De zelftests blijken het bij snotterende en kuchende mensen bij nader inzien fantastisch te doen, constateert het OMT in zijn nieuwe adviesbrief.

Bij klachten die op corona wijzen, ga naar de teststraat – en doe in elk geval niet zo’n frommelig zelftestje uit de supermarkt. Zo luidde lang het advies, als het gaat om de witte coronatestjes uit de winkel. Maar als donderslag bij heldere hemel komt daarin nu verandering. De zelftests blijken het bij snotterende en kuchende mensen bij nader inzien fantastisch te doen, constateert het OMT in zijn nieuwe adviesbrief.

Dat komt goed uit, zegt arts-microbioloog Jan Kluytmans. ‘Nu is een leraar die wakker wordt met een snotneus al snel een of twee lesdagen kwijt aan het maken van een afspraak bij de GGD en het wachten op de uitslag. Maar als hij een thuistest heeft liggen, kan hij zichzelf testen en bij een negatieve uitslag zeggen: ik ga werken, desnoods met een mondkapje op.’

Het OMT adviseert dan ook zelftesten ‘kosteloos beschikbaar te stellen voor ten minste specifieke groepen’ zoals leraren en ‘het gebruik zo laagdrempelig mogelijk te maken’. Met als kanttekeningen: wie een positieve uitslag krijgt bij de sneltest, moet alsnog naar de GGD, en wie omgaat met kwetsbare personen of zelf kwetsbaar is, kan bij klachten de zelftest sowieso beter links laten liggen.

Achter de wonderlijke omslag van ‘geen zelftest bij klachten’ naar ‘wél een zelftest bij klachten’ schuilt een trits afwegingen en ontwikkelingen. Misschien wel de belangrijkste: een nieuwe, grondige studie, die uitwijst dat zelftesten ook bij mensen met klachten meer dan 85 procent van de keren goed zitten. ‘Een mooie uitkomst’, zegt onderzoeksleider Carl Moons (UMC Utrecht), die het OMT voorinzage gaf in de cijfers.

Bovendien sluiten de zelftests beter aan op de praktijk. Want van de mensen met verkoudheidsklachten neemt nu al 32 procent thuis een test af, blijkt uit de cijfers. Intussen laat nog maar een op de drie zich bij klachten testen bij de GGD, de rest onderneemt bij klachten helemaal niets.

Als men in zo’n geval een zelftestje thuis had liggen, zou haast de helft van de snotteraars die ook gebruiken, blijkt uit nieuw vragenlijstonderzoek van de RIVM Gedragsunit. Dat zou meer coronagevallen aan het licht brengen en, naar men hoopt, ook meer mensen ertoe brengen thuis in isolatie te gaan om anderen niet te besmetten.

‘Ik denk persoonlijk dat dit echt de weg is hoe we met dit virus moeten gaan leven’, zegt Kluytmans. ‘In het begin was het een beetje raar om bij zo’n mogelijk gevaarlijke, meldingsplichtige ziekte te zeggen: test jezelf maar thuis. Maar inmiddels zitten we in een andere fase. Bij geïmmuniseerden richt het virus relatief weinig schade aan. Dan kun je beter pragmatisch zijn en kiezen voor een koers die meer draagvlak heeft.’

Een beetje laat misschien, dat de wetenschap nu pas met meer details over de sneltests komt? De reden is dat de markt mijlenver voorloopt op het onderzoek, vertelt Moons. De fabrikant hoeft geen gedetailleerde cijfers te tonen over hoe nauwkeurig de test werkt voordat de verkoop begint. ‘Dus ze liggen in de winkel en mensen gebruiken ze al, terwijl nog niet alle studies zijn gedaan’, zegt Moons. ‘Dat is raar en vervelend, maar het is niet anders.’

De onderzoeken naar de precieze cijfers duren doorgaans maanden, omdat men voldoende onderzoeksdeelnemers moet vinden, metingen moet doen en de resultaten moet analyseren.

2| Houd je aan DE BASISREGELS

Jaap van Dissel persoonlijk schijnt ervoor te hebben gezorgd dat het in hoofdletters in het OMT-advies kwam te staan: goede naleving van de basisregels is DE ENIGE WIJZE waarop een lockdown of andere strengere maatregelen nog zijn te voorkomen.

En geen wonder. Alleen al afstand houden, thuisblijven, testen bij klachten en het aanhouden van quarantaineregels zou bij elkaar zo’n 70 procent van het R-getal moeten afhalen, berekende het RIVM eerder. De maatregelen ‘ventileren’ en ‘handen wassen’ had men dan nog niet eens meegerekend.

Des te frustrerender dat Nederland niet erg geneigd blijkt de basisregels, zoals ze ietwat bijbels heten, na te leven. Volgens de laatste cijfers blijft amper de helft thuis bij klachten en houdt maar 60 procent trouw afstand tot zijn medemens. Bovendien geven de mobiliteitscijfers nu niet direct de indruk van een volk dat het sinds vorige week rustig aan doet. ‘De files waren gisteren weer ongekend lang’, constateert Kluytmans. ‘Kennelijk neemt de maatschappij dit niet meer heel erg serieus.’

Maar, veel verder dan de constatering dat het niet goed gaat, komt het OMT ook weer niet. ‘Onze rol is om aan te geven wat werkt en wat effectieve methodes zijn om zwaardere maatregelen te voorkomen’, zegt RIVM-woordvoerder en OMT-zegsman Harald Wychgel desgevraagd. ‘Maar als het gaat over hoe je dat precies moet doen? Dat is een beleidsmatige afweging.’

‘Wat je hoopt is dat iedereen zich mede-eigenaar voelt van het covidprobleem’, zei Van Dissel vorige week, in gesprek met deze krant. ‘En deels is dat ook: opvolging van de maatregelen. We worden er allemaal door getroffen, we hebben er allemaal last van. En het enige gevolg als het onvoldoende blijkt, is dat we een koepel van minder effectieve secundaire maatregelen over de basismaatregelen heen moeten plaatsen, die ook nog eens meer beperkend zijn voor ons allemaal, om de lekken af te dekken.’

Vooralsnog is het OMT in elk geval niet te porren voor een versoepeling van de sluitingstijden van de horeca. De horeca wil ook na acht uur ’s avonds openblijven voor al aanwezige klanten, maar het OMT ziet het niet zitten. Voor de verspreiding van het virus maakt het immers niet alleen uit hoeveel mensen ergens samenkomen, maar ook hoelang die op elkaars lip zitten.

3| Laat 2G even zitten

De QR-code is al sinds juli het voornaamste paard waarop het kabinet wedt: het wondermiddel dat de anderhalve meter onnodig maakt, de sleutel die kroegen, restaurants, evenementenzalen en stadions weer opent. En dat allemaal terwijl de QR-code er vast voor zal zorgen dat meer mensen zich laten inenten: wat wil je nog meer?

Maar voor verstokte QR-liefhebbers komt de OMT-brief als een koude douche. QR-codes gaan ons niet redden van de hoge coronacijfers, schrijven de wetenschappelijke adviseurs streng. ‘Ik vind het een beetje beschamend dat we advies moesten uitbrengen over 2G en 3G, terwijl we de basismaatregelen niet eens op orde hebben’, bekent Kluytmans. ‘De discussie over 2G of 3G gaat over het weer openen van de maatschappij. Terwijl we nu bezig moeten zijn met: hoe voorkomen we dat we verder sluiten?’

Coronatoegangsbewijzen zijn dan ook nooit bedoeld als ‘maatregel om virusverspreiding te voorkomen’ of ‘een epidemie te bestrijden’, benadrukt het OMT. Coronapassen beschermen immers alleen maar ‘op de betreffende locatie’. En ook dan nog niet eens tegen alle besmettingen: er zullen altijd gevaccineerden met het virus naar binnen glippen.

Waarna het OMT zich met frisse tegenzin kwijt van zijn taak: uitrekenen welk systeem van QR-codes eigenlijk het beste werkt, zoals het kabinet had gevraagd. De uitkomst van die rekensom is weinig verrassend. Een strenger 2G-systeem (alleen toegang voor wie is Gevaccineerd of Genezen) voorkomt meer besmettingen en vooral meer ziekenhuisopnames dan het huidige 3G-systeem, waarbij ook Geteste mensen naar binnen mogen. En bezitters van een QR-code nog eens extra testen op corona, houdt allicht weer wat besmettingen tegen.

Een overgang naar 2G heeft echter ook grote nadelen, signaleren de wetenschappers. Het systeem leidt wellicht tot minder naleving van de basisregels, en die vinden de experts nu net zo belangrijk. Mensen die bij een 2G-systeem de horeca niet in mogen, zouden wel eens hun eigen feestjes kunnen gaan bouwen, met alle risico’s van dien.

Tot overmaat van ramp zal ook de run op de vaccinatiestraat, waarop het kabinet stilletjes hoopt, uitblijven, verwachten de experts. Zo wijst de Gedragsunit erop dat veel vaccintwijfelaars zich ongetwijfeld al hebben laten inenten na invoering van het 3G-systeem. In Duitsland was er na de invoering van het 2G-systeem bovendien geen wezenlijke toename van de vaccinatiegraad zichtbaar.

‘Een belangrijke determinant voor wel of niet vaccineren, is vertrouwen in het coronabeleid’, zegt gedragswetenschapper Marijn de Bruin (RIVM, Radboud UMC). ‘Onder niet-gevaccineerde mensen is dat vertrouwen toch al erg laag. We zien niet hoe 2G daarbij gaat helpen. Je verwacht eerder het tegenovergestelde.’

Dat raakt aan de diepere ethische kwestie. Is het wel kies om ongevaccineerden een QR-code, en daarmee toegang tot allerlei openbare gelegenheden, te ontzeggen? ‘Ik vind 2G best een heftige maatregel, omdat je er mensen mee uitsluit’, zegt Kluytmans. ‘Nederland is altijd een plek geweest waar andersdenkenden een plaats hadden. Ik vind dat persoonlijk een zwaarwegend punt.’