Indignatie redactie 
Het zijn kleurrijke, grappige of schattige posts op sociale netwerken die regelmatig viraal gaan – en daarmee de grenzen van privacy en de bescherming van jongeren op het werk overschrijden. Er zijn wetten die de kinderen kunnen beschermen. Maar ouders, autoriteiten en platforms kijken vaak de andere kant op.
Een achtjarig meisje huppelt vrolijk door de tuin, springt in bikini het zwembad in, vertelt haar YouTube-fans in de badkamer welke shampoo ze gebruikt en wikkelt zichzelf in een handdoek. De video voor hun “avondroutine” is al vijf jaar oud en heeft inmiddels 2,5 miljoen views. Het inmiddels 13-jarige meisje met lang blond haar danst nu voor haar 82.000 abonnees op TikTok. In het geval van een elfjarige jongen zijn er zelfs 240.000 abonnees die hem op YouTube bekijken terwijl hij speelgoed test, militaire maaltijden uitprobeert vermomd als soldaat of ‘dieptebommen’ doet met zijn jongere zus.
Dit zijn slechts twee voorbeelden van Duitse kinderbeïnvloeders: die Alicia Joester verbluften. Zelf is ze succesvol op YouTube en Instagram met video’s waarin ze make-up opdoet of commentaar geeft op roddels uit de mediawereld. Om dit te doen, kijkt ze naar veel van wat trending is op YouTube.
Een paar weken geleden was er een video van een bekende bloggerfamilie die in het zwembad zwom. “Er waren alle scènes waarin het kind wordt gefilmd in een bikini, licht gekleed. Ik dacht bij mezelf: het druist in tegen alles wat ik ooit heb geleerd over persoonlijke rechten.” Alicia Joester begon onderzoek te doen en publiceerde twee video’s op haar kanaal, aanvankelijk op familiebloggers.
Even later publiceerde ze een tweede video met de titel: “Child influencers: Too young, too fame, too revealing?” Er zijn grensoverschrijdingen van kinderrechten, gegevensbescherming en de bescherming van jongeren op het werk die elke dag plaatsvinden in de vorm van talloze kleurrijke, grappige of schattige video’s en foto’s. Dat deze grensoverschrijdingen plaatsvinden is kennelijk minder een gevolg van een gebrek aan regels, maar eerder een gebrek aan kennis en een gebrek aan kennis van de verantwoordelijken.
De video’s werden aangeklikt, gedeeld en becommentarieerd in een mate die ze niet had verwacht. “Maar ik was me er al van bewust dat er al heel lang iets aan het sudderen was omdat er steeds meer grensoverschrijdende dingen gebeurden”, vertelde Joester aanIndignatie.nl.
U mag gratis verder lezen. Dat blijft ook zo. Deze website is wel afhankelijk van uw donaties. Steun ook vrije journalistiek in deze tijd van het Nieuwe Normaal. Wat normaal is bepalen wij samen. Dat begint op plekken als deze.
Een oproep van de redactie: door de coronacrisis heeft Indignatie het, net als veel andere websites, ontzettend lastig. Wij willen alles gratis leesbaar houden voor iedereen, waardoor we voor onze inkomsten afhankelijk zijn van reclame. Maar bedrijven hebben financiële zorgen, en hebben dus niet veel te makken. Daar merken wij de gevolgen ook van. Vandaar onze omroep aan u, onze lezers: steun ons alsjeblieft! U kan hier ons steunen.
Oud fenomeen met nieuwe dynamiek
Luise Meergans van het Deutsches Kinderhilfswerk volgt de ontwikkelingen rondom child influencers: inside – soms ook wel ‘content creators’ genoemd – al zo’n vijf jaar. Ze spreekt van een “nieuwe dynamiek”. De meest succesvolle kinderbeïnvloedingsvideo van een jongen uit de VS heeft nu twee miljard views, in Duitsland is de meest succesvolle 73 miljoen clicks. “Niemand in dit land krijgt het zo snel te pakken. Maar er zijn talloze meisjes, vooral jonge meisjes, die in het abonneegebied van zes cijfers op YouTube of Instagram zitten’, zegt Meergans.
Ondertussen zijn de drempels om van jezelf een ster op internet te maken nog lager geworden. Het uploaden van korte video’s naar TikTok en Instagram is veel eenvoudiger dan het knippen van lange YouTube-video’s.
Aangezien de platforms vereisen dat hun gebruikers ten minste 13 jaar oud zijn , zijn dit vaak familiekanalen die worden beheerd door ouders. Als de kinderen echter als hoofdrolspelers voor de camera verschijnen, moeten ze wel betrokken worden bij beslissingen, zegt Luise Meergans. Het verwijst dus naar het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind .
“Als ik aan een vijfjarig kind vraag of ik een filmpje van hem of haar op internet mag zetten, moet je je natuurlijk afvragen of hij of zij wel kan inschatten wat dat betekent.” Uiteindelijk is de afhankelijkheid van een kind van zijn of haar ouders resulteert in een natuurlijke bereidheid om mee te werken. “Dan wil het kind misschien graag gefilmd worden, omdat het daarvoor erkenning krijgt van de ouders.”
En waarom willen ouders hun kinderen voor de camera brengen? In sommige gevallen omdat het een goede manier is om geld te verdienen. Alicia Joester kent de reclamewereld op YouTube en Instagram. “Je kunt dat niet veralgemenen, maar als iemand 100.000 abonnees heeft en het goed doet, kunnen ze er meestal van leven”, zegt Joester. Vooral bij content voor kinderen is de doelgroep zo specifiek dat de kanalen vooral interessant zijn voor adverteerders.
Wanneer is het kinderarbeid?
Miley’s ouders, die de high-reach-zender “Mileys Welt”, voorheen “CuteBabyMiley”, en verschillende andere kanalen runnen, zeggen openlijk dat het gezin ervan leeft. Voor Luise Meergans is dat echter niet het criterium om van kinderarbeid te spreken. “Vanaf het moment dat een kind zaken gaat doen, is het kinderarbeid”, zegt Meergans. Normaal gesproken mogen kinderen onder de 15 jaar of schoolgaande kinderen niet werken in Duitsland – maar er zijn uitzonderingen.
Bij Miley wordt kennelijk onder een dergelijke vrijstelling van het Youth Labor Protection Act. Onder strikte controle van de jeugdzorg en de arbeidsveiligheidsinstanties mogen kinderen deelnemen aan theatervoorstellingen, reclame-evenementen of radio-, film- en foto-opnames. Afhankelijk van de leeftijd mag een bepaald aantal uren per week niet worden overschreden.
In een lange verklaring getiteld ‘negatieve pers’ verklaart Miley’s familie dat ze in overleg met de kinderarts, de school, de jeugd- en handelsautoriteiten elk jaar toestemming zullen krijgen om te filmen. “Voor zover wij weten zijn we nog steeds het enige YouTube-kanaal met een kind voor de camera dat aan alle wet- en regelgeving voldoet”, staat daar.
Veel kantoren voelen zich helemaal niet verantwoordelijk, zegt Luise Meergans. “Je hebt niet het thema kinderen beïnvloeden op je scherm.” Je zou kunnen denken aan het expliciet opnemen van werkterreinen als beïnvloeding in de Wet arbeidsbescherming jongeren. Eigenlijk zijn er wel passende wetten, maar die worden vaak niet uitgevoerd.
Op verzoek van netzpolitik.org bevestigde het federale ministerie van Arbeid en Sociale Zaken: “De voorschriften van de wet op de jeugdarbeid kunnen ook worden toegepast op de activiteiten van beïnvloeders bij kinderen en adolescenten.” Controle en naleving van de wet is de verantwoordelijkheid van de deelstaten.
“Het is daarom de taak van de bevoegde staatsautoriteit om per geval te controleren of de Wet Arbeidsbescherming Jeugd van toepassing is en of er rekening wordt gehouden met de voorzieningen voor de bescherming van kinderen en jongeren”, vervolgt het ministerie.
Adverteren met babyfoto’s: een maas in de wet
Cornelia Holsten ziet niet in dat deze wetten werkelijk alles dekken. Zij is directeur van de Bremen State Media Authority (brema) en is daarom verantwoordelijk voor reclame-etikettering en de bescherming van jeugdmedia. “De uitzonderingen gelden alleen voor mensen boven de drie jaar, omdat de wetgever er kennelijk van uit is gegaan dat mensen onder de drie jaar niet werken”, zegt Holsten. Naar uw mening is dit niet langer het geval in de wereld van sociale netwerken.
“De influencers van de kinderen vanaf het begin zijn nu zelf ouders geworden”, legt Holsten uit. Sindsdien staan de Instagram-kanalen van deze influencers vol met babyfoto’s en foto’s van zichzelf. Daarnaast wisselen talloze jonge ouders op zogenaamde mommy blogger-kanalen informatie uit over zwangerschapsproblemen, de beste zuigflessen of de eerste stappen van hun kinderen.
“De reclameposts van influencers met baby’s zijn vaak niet zomaar momentopnames, maar worden met veel moeite gedaan, omdat ze immers dienen om producten op de markt te brengen”, zegt Holsten. “Dat leidt tot een commercialisering van de kindertijd”, zegt ze.
Netzpolitik.org vroeg om commentaar over 20 kanalen van verschillende grootte, waarop kinderen te zien zijn en tegelijkertijd reclame wordt gemaakt voor producten. Er kwamen maar heel weinig reacties – als ze dat wel deden, was het zoiets als: “Bedankt voor je bericht. Maar ik ben er niet in geïnteresseerd.” Of van een zender waarop bijna elke foto een kind laat zien, maar soms ook van achteren:“ Ik laat de kinderen niet echt zien. Hoogstens vanaf de zijkant of zonder dat je gezicht goed herkenbaar is. Ik ben er ook geen voorstander van om de kinderen voor reclamedoeleinden te gebruiken.”
Alleen Janine was bereid om te praten, maar ze wilde haar achternaam of de naam van haar kanaal op dit moment niet lezen om geen negatieve aandacht te trekken. Met haar 4.500 abonnees wisselt ze van gedachten: binnen en met de rest van internet over het leven met een baby, maar ze laat ook het gezicht van haar dochter herkenbaar zien. Er kon geen sprake zijn van commercialisering van haar kind, zegt ze. “Ik krijg maar één keer iets opgestuurd, maar ik verdien er geen geld mee. Als ik iets adverteer, staat mijn dochter niet in het midden van de foto”, legt Janine uit.
Te veel grenzen die te vloeiend zijn
Brema-directeur Cornelia Holsten vindt het kritisch wanneer peuters met gezichten, namen of adressen op individuele posts verschijnen op een kanaal waarin niet direct voor een product wordt geadverteerd, maar het kanaal over het algemeen een reclame-intentie heeft. Op Instagram zijn immers niet alleen de grenzen tussen privé en commercieel fluïde, maar ook de rol van influencer-ouders. “Het wordt problematisch als ze de dubbele functie tussen zorg en cliënt niet krijgen: binnen om wat voor reden dan ook.”
Deze dubbele functie is ook de reden waarom Luise Meergans een cruciaal verschil ziet tussen het werk van minderjarige acteurs en minderjarige influencers. “De ouders moeten als wettelijke voogden hun toestemming geven, maar zijn tegelijkertijd de klanten die het moeten melden bij het handelskantoor”, aldus Meergans. De grenzen op de werkplek zijn eveneens vervaagd. Er is geen televisiestudio, de opnames vinden plaats in privékamers. In sommige gevallen betekent dit: in het bad, op de tandartsstoel of tijdens het slapen in het bedje.
Wanneer duizenden of zelfs miljoenen mensen in de kinderkamer kijken, wordt de privé, zo niet de intieme sfeer van de kinderen aangetast. In veel gevallen zijn veel persoonlijke gegevens zoals voor- en achternaam, geboortedatum, woonplaats en soms zelfs de school van de kinderen met een paar muisklikken te achterhalen. Ook Alicia Joester vertelt hierover in haar video. “De kinderen zijn even transparante mensen op internet zonder het zelf te weten”, dat was wat hen het meest schokte tijdens hun onderzoek.
Platformen onder kritiek
Platformen als TikTok worden regelmatig bekritiseerd vanwege hun omgang met kinderen . Concurrent Facebook veroorzaakte een storm van verontwaardiging met plannen om een Instagram voor kinderen te lanceren.
YouTube heeft nu de commentaarfunctie gedeactiveerd voor video’s waarin vooral kinderen worden gezien . Dit kwam nadat in 2019 bekend werd dat een ring van pedoseksuelen tijdstempels plaatste in de commentaarkolommen met betrekking tot plaatsen in de video’s waarin kinderen in bepaalde houdingen of in ondergoed werden gezien.
Om elk risico op misbruik van afbeeldingen te voorkomen, zouden kinderen waarschijnlijk volledig van internet moeten worden geweerd. Uit een data-onderzoek van de NDR bleek onlangs dat zelfs gewone alledaagse beelden zonder veel blote huid op platforms van pedoseksuelen terechtkomen.
Kinderen volledig uit de digitale wereld bannen kan echter geen oplossing zijn, zo zijn kinderrechtenactivisten Luise Meergans en Cornelia Holsten van de Rijksdienst voor de Media het erover eens. Holsten kan zelfs begrijpen waarom influencers hun kinderen op internet willen laten zien. “Dit ouderschapsgeluk, dat je met de hele wereld wilt delen, is begrijpelijk.” Naar jouw mening zou het echter logisch zijn om baby’s gezichtjes niet te laten zien.
Waarom besloot mama-blogger Janine haar baby face-to-face te laten zien? “Laat ik het zo zeggen: we hebben er gewoon niet tegen besloten”, onthult ze aan netzpolitik.org. Er zijn ook bepaalde limieten. “Ik zou mijn dochter niet halfnaakt, in een luier, laten zien als ze plast of dat soort dingen”. En ze sluit niet uit dat ze op een gegeven moment van besluit verandert en het kind niet meer laat zien.
Constante feedback via vind-ik-leuks en reacties
Alicia Joester, die zelf een influencer is, begrijpt ook de aantrekkingskracht van minderjarige tiener influencers om zich te presenteren op TikTok en Instagram.
“Om naam te maken, om anderen te laten zien hoe geweldig je eigen leven is – dit zijn ook redenen waarom particulieren sociale media gebruiken.” Als je succes, reputatie en gemakkelijk geld toevoegt, mag je de negatieve gevolgen niet meer in twijfel trekken.
Maar Alicia Joester kent ook de donkere kant van influencers: binnen zitten. “Dat gaat altijd gepaard met een zekere druk: in de vorm van likes, comments, kijkcijfers en rankings die YouTube creëert.” Zelfs volwassenen kunnen een langdurige psyche hebben, zegt Joester. “Je succes is automatisch gekoppeld aan de vraag: hoeveel ben ik als persoon waard?” En de feedback van de sociale netwerken komt permanent, zonder pauze en zonder werk.
Bovendien kunnen ze met jonge kinderen nog geen onderscheid maken tussen wat privé is, wat intiem is en wat schaamte is, zegt Luise Meergans van het Duitse Kinderfonds. “Een kind moet leren waar de grens tussen het kind van het YouTube-kanaal en de eigen persoonlijkheid loopt”, zegt Meergans.
Onderwijs in plaats van verboden
Het kan zijn dat het de identificatie van kinderen verstoort als ze op jonge leeftijd de hoofdrolspelers zijn van een groot social media-kanaal. Maar er zijn geen studies over de ontwikkelingspsychologische impact van beïnvloeding op kinderen. “Je kunt altijd verwijzen naar de ‘gevallen’ kindsterren in het algemeen, maar we hebben dringend onderzoek op dit specifieke gebied nodig”, zegt Meergans.
“Internet is een sociaal-politieke ruimte en als kinderrechtenorganisatie zetten we ons natuurlijk in om ervoor te zorgen dat kinderen zichtbaar zijn in elke sociaal-politieke ruimte”, zegt Meergans. “De enige vraag is: hoe?” Kinderen zouden moeten leren welke gevaren, maar ook welke mogelijkheden om deel te nemen aan het maatschappelijk debat, worden geboden door sociale netwerken. “Maar het is belangrijk dat volwassenen hierbij begeleiden. Dit is een taak voor ouders, aanbiedersplatforms en politici”, zegt Meergans.
Cornelia Holsten van Brema ziet hetzelfde als het gaat om posts van baby’s op influencer: inside channels. “Hoe luider het debat over het onderwerp, hoe groter de kans dat dit onderwerp kritisch wordt gepercipieerd.” In sommige gevallen blijkt een dergelijk effect al uit het feit dat steeds meer ouders de gezichten van hun kinderen pixelen of ze gewoon van achteren laten zien. “Je merkt het aan de manier waarop ouders reageren op vragen van journalisten”, zegt Holsten. “Stiekem hebben ze misschien ook een schuldig geweten.”
Als de kritische houding ook onder de volgers overheerst, dan zouden influencers de interesse verliezen in het plaatsen van bijbehorende foto’s – zodat abonnees zich niet van hen zouden afkeren. Cornelia Holsten zegt: “Eerlijk gezegd zou dat de meest effectieve bescherming zijn voor kinderen.”
Opmerking: we linken meestal naar bronnen en voorbeelden die we aanhalen. Om de privacy van de bij wijze van voorbeeld genoemde kinderen te beschermen, althans in de context van deze tekst, hebben we hun namen niet gegeven of naar de kanalen gelinkt.
