Indignatie redactie 
Bent u vrienden of kennissen kwijtgeraakt door meningsverschillen over corona?
Dan bent u niet de enige.
Mensen vliegen elkaar naar de keel over alles rondom de ziekte. Inmiddels lijkt het publieke debat bijna een godsdienstoorlog, compleet met profeten, gelovigen, ketters, dogma’s en scheuringen.
Hoe zijn we hierin terecht gekomen? En belangrijker nog, hoe komen we hieruit?
De verloren vrienden zijn niet ineens andere mensen geworden; we zijn uit elkaar gedreven door angst, slecht beleid en doorgeslagen groepsdenken.
Angst
Ten eerste is er natuurlijk angst voor de ziekte zelf. Sinds de 19e eeuw is onze gezondheidszorg zo enorm verbeterd dat ziekte iets is geworden wat we onder controle denken te hebben. Longontsteking? Doe maar een kuurtje. Suikerziekte? Daar hebben we insuline voor. Tyfus? Pokken? Cholera? Dat zijn ziektes van vroeger. Difterie, kinkhoest, tetanus en polio kennen we hooguit nog als namen van inentingen.
Maar toen kwam corona. Een zeer besmettelijke ziekte waar nog geen medicijn tegen was en waar veel mensen heel ziek van werden. Ineens hadden we de zaken niet meer onder controle, en die schok kwam hard aan. Voor sommigen is de angst voor corona allesbepalend geworden en iedereen die twijfelt aan de ernst of zich niet aan de maatregelen houdt, is voor hen levensbedreigend.
Bij anderen overheerst de angst voor de overheid. Onze overheid is voor veel Nederlanders – vooral zij die niet tot de bovenklasse behoren – al jaren niet betrouwbaar gebleken. Al die slachtoffers van de toeslagenaffaire, van de Groningse gaswinning en van nog veel meer ellende, moeten die nu maar vertrouwen op de staat? Al ruim een jaar leveren we allerlei vrijheden in bij een overheid die zich toch al niet veel van onze rechten aantrok.
Daarbij lijken de coronamaatregelen vooral de gewone burger te treffen. Hoe kunnen politici een loopje nemen met de maatregelen en tegelijkertijd hoge boetes opleggen aan burgers? Hoe kan het dat Schiphol open blijft terwijl veel MKB’ers hun bedrijf kapot zien gaan? Dit alles voedt de angst dat ‘de hoge heren’ de kans grijpen om hun macht uit te breiden ten koste van het volk.
En natuurlijk is er angst voor instorting van de economie. Denk even terug aan de bankencrisis van 2008. De banken werden met miljardensteun overeind gehouden, maar wat gebeurde met de honderdduizenden die hun baan verloren? De laatste decennia is het gewoon geworden dat mensen geen baanzekerheid meer hebben. Flexwerk wordt vaak als ‘cool’ gebracht, maar houdt wel in dat getrouwde stellen niet aan kinderen durven beginnen of geen huis kunnen kopen. De angst voor de economische instorting na corona speelt voor velen een grote rol, en het slechte coronabeleid van onze regering geeft ook al geen vertrouwen voor de toekomst.
Slecht beleid
Het coronabeleid van de Nederlandse overheid is dramatisch slecht geweest. Een harde lockdown in maart 2020 om de verspreiding onder controle te krijgen (en vervolgens met grondig contactonderzoek en quarantainemaatregelen onder controle te houden) zou goed zijn geweest. In plaats daarvan kregen we een halfslachtige knipperlicht-lockdown en is contactonderzoek nooit echt van de grond gekomen. Schiphol is na de eerste lockdown gewoon open gebleven – net als de grenzen – en quarantainemaatregelen voor reizigers uit risicogebieden zijn niet gehandhaafd. Boetes waren er voor mensen die buiten(!) een gebakje aten, niet voor reizigers die niet in quarantaine gingen.
Op alle fronten was de organisatie een puinhoop. Het testen werd niet goed georganiseerd waardoor de eerste besmettingen gemist werden en verdere verspreiding niet gezien werd. Beschermende kleding voor zorgverleners werd niet tijdig geregeld waardoor veel kwetsbare mensen besmet werden. De zomer van 2020 werd niet voldoende benut om de zorg goed voor te bereiden op de tweede golf. Bij de vaccinatiecampagne sukkelde Nederland achteraan in Europa. Daarbij leken sommige maatregelen – zoals de avondklok – eerder ingegeven door politieke overwegingen dan door zorg voor de volksgezondheid.
Maar het bleef niet alleen bij slecht beleid, de informatie was ook dramatisch. Wie in deze alinea de linkjes naar mijn eerdere artikelen volgt, kan lezen hoe hardnekkig er gelogen werd over alle blunders. Daarnaast veranderde de officiële informatie regelmatig.
Dat het ‘verhaal’ van de wetenschap steeds veranderde, is deels goed te verklaren. De hele wereld is al een jaar in de ban van corona, talloze wetenschappers lieten hun andere werk liggen en doken op dit nieuwe virus. Het is logisch dat ze steeds nieuwe dingen ontdekten en oude meningen bij moesten stellen; zo gaat dat met een nieuwe ziekte. Maar nu miljarden mensen in spanning toekeken, kwam alles meteen in het nieuws, en niet altijd even nauwkeurig. Daarnaast speelde vanaf het eerste begin politieke druk een grote rol: o.a. China verspreidde bewust desinformatie en sommige wetenschappers hadden te veel belang bij bepaalde narratieven. Het resultaat van dit alles was dat politici en wetenschappers elkaar – en soms zichzelf – tegenspraken. En wat moesten de bange burgers dan geloven? De angst ging regeren.
Angst voedt tribalisme
Bange mensen hebben geen ruimte meer voor nuance. Het leven wordt zwart-wit: vriend of vijand, meer smaken zijn er niet. In de zoektocht naar veiligheid worden standpunten dogma’s en de eigen bubbel wordt de bunker waarin geschuild kan worden tegen de boze buitenwereld.
In de ene bubbel is Mark Rutte de held en zijn de ‘viruswappies’ de schurken. In een andere bubbel is Van Haga de strijder voor de vrijheid en Rutte de schurk en zijn de VVD-stemmers de ‘schapen’. In weer andere bubbels is Rutte incompetent, maar kunnen we gelukkig op de wetenschap vertrouwen. Welke wetenschap dat is verschilt weer per bubbel.
De bubbels zijn op zich niets nieuws, het fanatisme waarmee velen nu hun eigen bubbel heilig verklaren en alle andere bubbels verketteren, is wel erger geworden. De meningen over corona en het coronabeleid hebben inmiddels veel weg van religies. Elke groep heeft profeten die ‘de’ waarheid vertellen – vaak wetenschappers – en gelovigen die alleen nog maar oor hebben voor hun eigen leer. Andere groepen zijn vijanden, hun gelovigen zijn ketters die een gevaar vormen voor de wereld.
Wat een grote rol speelt, is de enorme hoeveelheid informatie die maar een muisklik bij ons vandaan is. Het is helemaal niet moeilijk om een internetfuik in te duiken en een samenhangend wereldbeeld op te bouwen waarin schurken en helden bestaan en elk welgevallig feit uitvoerig bewezen wordt. Dit ‘evangelie’ kan vervolgens verkondigd worden door anderen te overspoelen met artikelen en video’s waarin de ‘waarheid’ uitvoerig bewezen wordt.
En dus bagatelliseren sommigen de ernst van corona, anderen het politiegeweld tegen demonstranten, en weer anderen de belangenverstrengeling van wetenschappers en politici. Feiten doen er niet meer toe, het gaat om het juiste narratief.
Hoe komen we hieruit?
De eerste vraag is natuurlijk: willen we hieruit komen? Zijn we nog bereid om onze ‘tegenstanders’ als mensen te zien? Willen we ze nog begrijpen? Of plakken we liever etiketten en versterken we onze eigen bunker?
Het is heerlijk makkelijk om anderen als dom of kwaadaardig te zien. Dan hoef je er lekker niet meer over na te denken. Dan heb je al je vooroordelen netjes op een rijtje en als je toch nog ‘wappies’ of ‘schapen’ tegenkomt, kan je ze afblaffen, negeren, of uitsluiten.
Maar wat is het gevolg van die houding?
We leven niet meer in dorpen. In primitieve samenlevingen was tribalisme een overlevingsstrategie – vaak ten koste van anderen – maar in onze moderne samenleving werkt het verscheurend en raken de gevolgen van de verdeeldheid uiteindelijk iedereen. Veel van de coronabubbels vallen samen met groepen die al eerder gevormd waren en die bubbels zijn niet allemaal even machtig. Wat gebeurt er als zwakkere groepen gestigmatiseerd worden en uitgesloten? In het beste geval krijg je een samenleving waarin ongelijkheid de norm is, in het slechtste geval eindig je met een burgeroorlog.
We kunnen in de huidige situatie een paar dingen doen. We kunnen scherp op onze grondrechten letten en de regering heel kritisch volgen, en we kunnen in alle onzekerheid proberen om anderen niet te snel te veroordelen.
We hoeven niet de uitgebreide video’s en de lange twitterdraden van andersdenkenden door te ploegen om hun klachten serieus te kunnen nemen. Besef dat mensen bang zijn. Besef dat ze terechte zorgen hebben. Besef dat iedereen probeert de beste keus te maken en accepteer elkaars keus.
Het ergste wat we kunnen doen is denken dat wij de absolute waarheid hebben en dat anderen daaraan moeten gehoorzamen. We zijn niet volmaakt of alwetend, en arrogantie kan ons blind maken voor terechte punten van anderen.
