Nederland rijk land meer dan 3 miljoen mensen in de shit

Het is schrikbarend om via de media te vernemen dat in ons kleine polderlandje 1,4 miljoen huishoudens problematische schulden hebben. 1,4 Miljoen huishoudens zouden qua aantallen  misschien wel 3 miljoen mensen kunnen zijn. Over de gezinssamenstelling wordt namelijk in de berichtgeving niet gesproken. Veel “probleem”-huishoudens bestaan uit gebroken gezinnen door scheidingen.

Meestal zijn het mensen met opgroeiende kinderen en dat is altijd de duurste periode in een mensenleven. In een welvaartsstaat als Nederland waar ontzettend veel sociale regelingen in het leven zijn geroepen betalen we flink voor het overeind houden van al die regelingen. Dat betekent dat je met een opgroeiend gezin kunt profiteren van de kinderbijslag, het kindgebondenbudget, de zorg- en huurtoeslag en soms tegemoetkomingen voor studerende kinderen. Behalve dat je ontvangt betaal je daarvoor ook de premies die keurig worden ingehouden op het loon. Premies voor de sociale verzekeringswetten, maar ook premies voor de volksverzekeringen, AOW en ANW. Kortom, we betalen ons scheel voor een sociale verzorgingsstaat. Leuk dat we solidair zijn toch? Maar als je dan via de media moet vernemen dat zelfs 1,4 miljoen huishoudens, dus misschien wel 3 miljoen mensen in de sores zitten, dan lijkt mij dat zorgelijk. Hoezo verzorgingsstaat? Let wel, die 3 miljoen is puur mijn persoonlijke aanname. Het zouden er een paar honderdduizend meer of minder kunnen zijn maar wat maakt dat uit op een totale bevolking van 17 miljoen in een klein kikkerlandje. Dit is absoluut zorgwekkend. Het betekent dat we in onze sociale verzorgingsstaat meer zorgen creëren dan zorgen wegnemen. Wie bedenkt dit?

Eerst zorgen creëren en daarna zorgen wegnemen

Met het predicaat ‘Nederland welvaartsstaat’ zouden wij ons diep moeten schamen dat we het in een solidair landje zover laten komen. Dat zoveel mensen in de shit raken door teveel schuld is moreel niet te verantwoorden in een net sociaal democratisch land. Hoe durven wij ons naar buiten toe te presenteren als een welvarend land waar het leven goed is voor iedereen, terwijl miljoenen mensen zitten te tobben. Het is niet voor niets dat zo ontzettend veel mensen aan de antidepressiva medicijnen geraken. Hoeveel mensen zijn er wel niet die als verward bekend staan en de mensen met psychische problemen die onze zorgverlening overbelasten. Er is een groot tekort aan deskundig opgeleid personeel in de zorg. Over een aantal jaren zijn er volgens minister Koolmees meer dan 100.000 vacatures in de zorg. Dat noem ik toch echt zorgelijk. Ik vind het bizar zorgelijk hoe vaak ik in deze column het woord zorgelijk al heb uitgesproken. O ja, we leven in verzorgingsstaat natuurlijk. Dus moeten we eerst zorgen creëren en daarna zorgen wegnemen. Dat is om elkaar aan het werk te houden in de zorg. Maar dat gaat niet goed komen als we nu al zorgpersoneel tekort komen. Buitengewoon zorgwekkend!

Wat gaan we doen?

Ik schrijf met opzet, wat gaan we doen. Niet wat we kunnen doen, maar wat gaan we doen. Als we niets doen, dan kunnen we het schudden. Als “welvarende” natie zijn we momenteel meer met onszelf bezig, meer met de samenleving als zodanig, dan met onze staatshuishoudkunde. Een gezonde economie krijg je door te produceren, te handelen en te exporteren. Niet door met jezelf liggen te prutsen. Wij verliezen als natie nu heel veel energie door onze medemensen bij te staan die in de shit zijn geraakt. We kunnen op deze manier steeds minder aandacht besteden aan het ‘nationaal productieproces’. Onze sociale verzorgingsstaat verkeert in verval. Er is acute hulp nodig. Ik stel voor dat extra mensen worden ingeschakeld in de schuldhulpverlening. Er zijn genoeg mensen die hun eigen financiën op orde hebben en hun expertise kunnen delen met de minder bedeelden. Vooral gepensioneerden die als vrijwilliger hun vrije tijd nuttig willen besteden zouden kunnen worden ingeschakeld. De overheid zou hier actie op moeten zetten. Zelf ben ik sinds kort beschikbaar als screener voor de voedselbank. Ook vrijwillig natuurlijk. Ik bezoek mensen die een verzoek voor levensmiddelen hebben ingediend en worstel mij door hun financiën. In mijn arbeidsverleden was ik werkzaam bij de Belastingdienst en na 48 jaar innen vind ik het als (vroeg)gepensioneerde nu tijd om uit te delen. Ik kende het probleem van schulden bij belastingplichtigen al. Dit werd natuurlijk heel makkelijk in de strijd geworpen als het ging om betalingsonmacht bij de invordering van bijvoorbeeld de aanslag inkomstenbelasting.

Verzorgingsstaat bestaat niet zonder zorgen

Bij de thuisbezoeken die ik nu afleg krijg ik een goed beeld van de situatie waarin velen verkeren. De schuldhulpverlening en bewindvoerders hebben hun handen vol en verwijzen hun cliënten makkelijk naar de voedselbank wanneer er onder de streep (te) weinig overblijft voor levensmiddelen. Een grote groep van miljoenen landgenoten is dus behoorlijk aan het consuminderen. Velen van hen lijden onder een valse schaamte en lopen niet te koop met hun financiële problemen. Ze zonderen zich af van de samenleving en raken gedesillusioneerd of nog erger, raken psychisch in de war. Een enorm probleem voor onze samenleving dus. O ja, we zijn een verzorgingsstaat dus komt dat goed uit. Daar gaan we voor zorgen toch? En juist deze gedachte baart mij zorgen. Hoe fout zijn we bezig in ons polderlandje om nog voornamelijk met onszelf, een problematische samenleving, druk te zijn. Dat kan niet goed zijn. Onze GGZ en de politie zijn  overbelast door het grote aantal verwarde personen die als een soort van uitgestotenen in onze maatschappij veel overlast en schade toebrengen aan onze verzorgingsstaat. De uitzichtloze schulden kunnen makkelijk tot psychische problemen leiden. Er is duidelijk sprake van een noodsituatie waarbij politiek ingrijpen een bittere noodzaak is.

Junkmaatschappij

Maar waarom gebeurt dat dan niet? Omdat de politieke moed ontbreekt voor een ingreep die diep gaat en de samenleving op zijn kop zal zetten. Het is namelijk de inrichting van onze consumptiemaatschappij die door overkreditering, overproductie en overconsumptie is doorgeschoten naar een junkmaatschappij. We lijken junkies te worden in onze maatschappij met een overdaad aan weelde en excessieve schuldcreatie welke wordt gepropagandeerd door agressieve kredietverleners. Wanneer dit niet stopt dan gaan we als samenleving ten onder doordat de mens nu eenmaal onbewust subjectief gevoelig is voor alles in zijn nabijheid. Niet alleen voor de koopwaren in de winkelstraten maar steeds meer voor de schreeuwende digitale reclameboodschappen via ons 24/7 internet. De één is wat meer ontvankelijk dan de ander, maar de verleiding is groot in onze moderne samenleving. Het zijn niet alleen de zwakkeren die een makkelijke prooi zijn voor agressieve kredietverleners. Het zijn ook ondernemers en hoogopgeleiden die door ongelukkige omstandigheden in financiële problemen geraken. Echtscheidingen, faillissementen en bewindvoering zijn in een moderne samenleving schering en inslag en horen er als het ware gewoon bij. Een leven zonder risico bestaat nu eenmaal niet.

Einde kredietcyclus

We hebben nu te maken met een optelsom van kredietproblemen bij zowel sociaal zwakkeren alsmede gefaalde sterken in een maatschappij die bol staat van uitdagingen. Uitdagingen in de vorm van de grote verleiding voor al het moois om ons heen wat is ontstaan door overproductie, overconsumptie en overkreditering. Het beeld van een welvaartsstaat in verval. Hoe ga je dit stoppen? Het antwoord is simpel. Minder productie, minder consumptie en vooral minder krediet. Het is makkelijk gezegd maar om het in de praktijk toe te passen zal niet zonder slag of stoot gaan. Het is de totale verslaving van een junkmaatschappij. En afkicken doet pijn. Zou het een toeval zijn dat juist in deze tijd onze sociale verzorgingsstaat in verval raakt, nu ook de klimaatproblematiek om de hoek komt kijken? Om alle 600 klimaatdoelen te halen gaat ons heel veel kosten, zoveel is duidelijk. Is het niet een uitkomst dat we nu precies in het begin van deze 21^ste eeuw aan het begin staan van het einde van een kredietcyclus? Ik zou zeggen het is de redding van ons klimaat. We worden nu op 2 fronten gedwongen om te consuminderen. Willen wij overleven op deze opgewarmde aardkloot dan moeten we consuminderen. Alles moet minder. Minder CO2, minder autokilometers, minder vliegbewegingen, minder uitstoot van de industrie. Dat betekent minder productie, minder consumptie en minder krediet. Als ik het zelf een beetje snap dan denk ik dat hier de wal vanzelf het schip keert. Gezien de hoge snelheid geeft het een stevige deuk in de romp. Altijd beter dan met z’n allen in de plomp.

Een vast basisinkomen, nieuwe hoop aan de horizon

In een aantal EU-landen is geëxperimenteerd met het zogenaamde basisinkomen, o.a. in Finland. In diverse media wordt gesproken over een mislukt experiment. Ik heb daar zo mijn gedachten over. In een land als NL waar goede sociale voorzieningen zijn met veel regelgeving daaromheen zou een basisinkomen een welkome vervanging kunnen zijn voor alle inkomensafhankelijke regelingen zoals toeslagen en heffingskortingen. Deze gratis-geld-regelingen bezorgen de uitvoerende instanties veel werk. Door de complexe regelgeving worden veel “foutieve aanvragen” toegekend waardoor het ambtelijk apparaat overbelast raakt met veel nawerk zoals terugvorderingen, betalingsregelingen enzovoort. Ons kleine polderlandje is hierin doorgeschoten. De huidige sociale voorzieningen, met in het bijzonder de vele vormen van toeslagen, geven veel administratieve rompslomp. Bovendien is het hele systeem van inkomensafhankelijke toeslagen en diverse subsidieregelingen contraproductief. Nou ja, veel ambtenaren hebben er werk in, dus creëren we werkgelegenheid. Het nadeel is dat veel mensen improductief worden doordat (meer) uren werken weer minder recht geeft op toeslagen. In NL zouden een aantal sociale regelingen kunnen verdwijnen bij het invoeren van een vast basisinkomen. In het kader van een versobering van een brij aan sociale regelgeving is het basisinkomen zeer welkom.

Multinationals als financiers

Met de komst van de robotisering en verdergaande automatisering en digitalisering zou een basisinkomen gewoon een must moeten zijn. Voor de financiering zouden multinationale bedrijven kunnen worden aangeslagen die hun personeel vervangen door robots. Het zou hun maatschappelijke verantwoording moeten worden t.o.v. de mondiale samenleving. Als we toch niet om de globalisering heen kunnen dan maar de multinationals laten optreden als (mede)financiers van het basisinkomen. Je moet het als systeem dan wereldwijd invoeren en goed op elkaar afstemmen wat betreft voorwaarden en regelgeving. Multinationale bedrijven worden dan fiscaal aangeslagen voor het aantal arbeidsuren wat verdwijnt t.g.v. de Artificial Intelligence (AI).  Dat is de technologie die in de komende jaren gaat zorgen voor een enorme innovatieslag binnen het bedrijfsleven. Door besparing op loonkosten komt er geld vrij voor de financiering.

Heeft de politiek het lef

Tijden veranderen, dus ook het (multinationale) bedrijfsleven moet inspelen op veranderingen binnen de maatschappelijke samenleving. Alles en iedereen moet met de tijd mee. De kunst is om de sociale ommezwaai op een goeie manier af te dwingen. Daarvoor is politieke lef nodig. De vraag is of de verdeelde politiek anno 2019 de moed en de kracht heeft om het grootkapitaal te overtuigen van de bittere noodzaak om juist nu grote veranderingen door te voeren. Precies nu de bevolking van de lagere sociale klasse zich gaat roeren en zich afzet tegen de heersende politieke elite.