Tijd van gratis geld is voorbij

Georges Ugeux: ‘Ik bewonder Angela Merkel dat ze een lockdown durft terugschroeven’

Georges Ugeux (1945) is een Amerikaanse Belg en voormalig vicedirecteur van de New York Stock Exchange. Deze Brusselaar woont in New York, en leidt er een consultancybedrijf dat investeerders begeleidt in opkomende markten, vooral in Azië en Afrika. Ugeux is een minzaam man, maar schuwt kritiek op het huidige financiële systeem (en ook op de media) niet. Hij publiceert regelmatig op zijn blog voor de Franse krant Le Monde. Daarin neemt hij ook de aanpak van de coronacrisis op de korrel.

Ideeën uittesten in plaats van afbreken

Voor hem treuzelen regeringsleiders wereldwijd met opheffing van lockdowns omdat er na de covidcrisis een financiële crisis van grote omvang aan zit te komen. Ingenieus is dat systeem voor hem niet. Het is een logisch gevolg van de onbeperkte macht die de overheid in 2020 voor zichzelf heeft opgeëist.

‘Het debat over waarom in Europa de vaccins zo laat komen, wordt door de Europese politici uit de weg gegaan. Als gevolg daarvan leeft Europa in de overtuiging dat een nieuwe lockdown altijd mogelijk is. Wat op zijn beurt weer maakt dat het vaccinprobleem niet serieus wordt genomen,’ zegt Ugeux daarover.

De 76-jarige geboren Etterbekenaar Georges Ugeux woont graag in de Verenigde Staten, omdat ‘ideeën er worden uitgetest, en niet vooraf afgebroken’.

Dat wil echter niet zeggen dat Ugeux een onvoorwaardelijke fan is van de VS. ‘Ik verkies het sociale systeem van Europa, dat op zich goed werkt.’

Met zijn analyses over de financiële wereld wist Ugeux de aandacht van de Waalse cineast Bernard Crutzen te trekken. De man figureert in de documentaire Ceci n’est pas un complot. Nadien trok Ugeux de aandacht van de Belgische pers. Een niet nader genoemde journalist wilde echter volgens Ugeux een afgenomen interview met Ugeux niet publiceren, of mocht dat niet.

Dan is het zaak om zelf vragen te stellen, natuurlijk.

Sociaal-kapitalisme

U bent een sociaal-kapitalist. Wat betekent dat?
‘De laatste maanden hebben we gezien dat het kapitalisme vooral voor de kapitalisten goed heeft gewerkt. Zij zijn fors rijker geworden, omdat er heel veel geld in omloop was, en omdat ze met dat geld iets moesten doen, zoals vastgoed, aandelen of obligaties kopen. De afstand tussen arm en rijk is daardoor groter geworden, in economische omstandigheden die al problematisch waren voor de coronacrisis.’

‘Het hedendaagse kapitalisme bestaat bij gratie van de centrale banken en diverse monetaire stimuli van regeringen. Maar het heeft de mensen niet gered. Het heeft zichzelf gered. Ik vind het daarom belangrijk om terug te gaan naar de essentie. En de essentie is voor mij de vraag: “Hoe lang kunnen regeringen eigenlijk schulden blijven opbouwen?” Staatsschuld op de balansen inschrijven en tegelijkertijd geld in de markten pompen, zonder dat de bevolking op dat beleid kan reageren, dat gaat niet meer. Er moet een ander evenwicht komen.’

‘Neemt u me niet voor een revolutionair. Ik geloof alleen dat wat we de voorbije jaren hebben gezien, niet goed is, en dat de covidcrisis nefaste evoluties nog versterkt heeft. Op enkele weken tijd werd er voor een beleid gekozen waarbij er evenveel schulden zouden worden aangegaan als er schulden zijn aangegaan van 2008 tot 2019. Ik stel me daarbij de eenvoudige vragen: waarom, en voor wie?’

Bevolking ten dienste van economie

U denkt niet dat de lange lockdowns toeval zijn?
‘Regeringen en centrale banken hebben momenteel een fantastisch narratief: er is geen andere optie, want door de lockdowns moet de bevolking financieel gecompenseerd worden. Maar als je naar de feiten kijkt, dan is wat er gebeurd is, nefast gebleken. De schulden die zijn aangegaan, zijn vooral naar de rijken gegaan. Uit deze pandemie blijkt vooral dat we het toch eens ernstig moeten hebben over de sociale aspecten van dat schuldbeleid.’

‘De versnelde schuldopbouw tijdens de coronacrisis heeft het systeem nog slechter gemaakt. Sinds de financieel-economische crisis hebben regeringen jaar na jaar schulden opgebouwd. Dat ging gradueel. Maar het voorbije jaar is er zoveel geld in omloop gebracht, en als gevolg daarvan zijn vooral de beurzen omhoog gegaan. De gemiddelde burger zag in de VS zijn inkomsten dalen, wordt bedreigd door werkloosheid, en heeft nu problemen om zijn privéschulden af te betalen. De beurzen en de gewone samenleving, dat zijn twee zeer verschillende werelden geworden. Werelden die niet meer met elkaar communiceren.’

‘Staat de economie ten dienste van de bevolking, of staat de bevolking ten dienste van de economie? Dat is de vraag die zich nu opdringt. Ik beantwoord de vraag met het laatste.’

Schuldenberg

Er zijn denkers zoals Nassim Nicholas Taleb die net zeggen dat, omdat we voor de pandemie al in een gevaarlijke situatie zaten, we strenge maatregelen moeten nemen, of onszelf strenge maatregelen moeten opleggen, net om te voorkomen dat we in een situatie van versnelde schuldopbouw zouden terechtkomen. Uw analyse is de omgekeerde: we mogen geen strenge maatregelen meer nemen, omdat we daardoor met vuur spelen.

‘Er is op een te korte tijd te veel schuld aangegaan om de covidcrisis aan te pakken. Stel dat er in plaats van 3000 miljard schuld — de schuld die de VS in 2020 zijn aangegaan — maar een fractie daarvan was uitgetrokken voor de crisis, en alleen ten dienste van de bevolking als een soort van directe toelage, dan vraag ik me af of dat niet had volstaan.’

‘Het probleem is dat we het niet hebben geprobeerd, maar onmiddellijk als vanouds het grote geld geleend hebben. Omdat de economie stilgelegd was, kon de overheid ook minder belastingen innen, zodat de financiële toestand van de overheden nog zwakker is geworden, en de inkomsten van de overheid hoofdzakelijk zijn gefinancierd door schulden.’

Werkloosheid

Op welk politiek niveau moeten schulden idealiter beheerd worden?
‘Daar kom ik toe. Eén van de grootste problemen van de komende jaren zal werkloosheid zijn. Er is een sterke tendens tot digitalisering, en bedrijven zijn maar al te bereid om hun werknemers te ontslaan om hun aandeelhouders een hoger dividend te kunnen uitkeren.’

‘Ter illustratie: onder de regering van François Hollande heeft Frankrijk bedrijven een korting van 10 miljard euro beloofd, als er tenminste een engagement zou zijn dat die bedrijven 1 miljoen jobs zouden creëren. Het patronaat heeft dat laatste geweigerd, maar toch 10 miljard euro gekregen. Wat is de bedoeling dan? Is dat minder werknemers hebben, en als bedrijf rijker worden? Daar lijkt het sterk op.’

‘Aandeelhouders van bedrijven in de VS konden de voorbije 5 jaar torenhoge rendementen uit hun aandelen krijgen. De rente op staatsschuld is negatief, of nul. Mensen die echter niet genoeg middelen hebben om naar de markt te gaan, moeten vaststellen dat de markt niet voor hen werkt. De markten zijn innovatief, maar die innovaties komen de bevolking niet ten goede. Die kwestie, dat is voor mij een grondig debat waard.’

‘In Europa zijn die kwesties er ook, maar is de situatie beter dan in de Verenigde Staten. In Europa werkt de sociale herverdeling nog. Daardoor is de economische groei er ook lager.’

Welvaartsstaat

Bent u een voorstander van een sterke Europese welvaartsstaat?
‘In de Verenigde Staten is men er niet in geslaagd om het gezondheids-verzekeringssysteem Obamacare in te voeren, waardoor 40 miljoen mensen geen adequate gezondheidszorg kunnen krijgen. Waarom, eigenlijk? Je kan het debat uit de weg gaan, maar uiteindelijk wordt nu de rekening gepresenteerd. Nu kan eigenlijk niemand nog ontkennen dat de rijken rijker zijn geworden door de crisis, en de armen armer. Kleine beleggers, spaarders en pensioenfondsen zijn de verliezers.’

‘Als ik het over sociaal kapitalisme heb, wil ik niet dat het kapitalisme vernietigd wordt. Ik vraag alleen dat het kapitalisme zich ook ten dienste stelt van de bevolking.’

‘In Europa denk ik dat het meest gunstige politieke niveau van herverdeling de Europese Unie is, om op uw voorgaande vraag te antwoorden. Het patronaat vindt in Europa dat de sociale lasten te hoog zijn. Maar in Europa bedragen bedrijfsbelastingen maar 10% van de staatsinkomsten. 50% van de inkomsten van staten komt uit consumptie. Dat is een oneerlijke belasting, omdat ze er geen rekening mee houdt of je een werkloze bent, of een miljardair. De filosofie die na de Tweede Wereldoorlog in Europa werd gevolgd, was om progressieve belastingvoeten te hanteren. In de loop van de jaren 1960 kwam daar dan echter de BTW bij, die uiterst asociaal is.’

‘De tweede inkomstenpost van overheden zijn belastingen op inkomsten. Pas daarna komen de vennootschapsbelastingen. Maar bedrijven gebruiken natuurlijk ook wel de beschikbare infrastructuur, en de diensten van de staat. Wel, ik vind dat ze meer mogen betalen. In de VS, maar ook in het Verenigd Koninkrijk, werkt men trouwens aan nieuwe belastingen voor bedrijven.’

Sociale herverdeling

Een kritiek die men vaak hoort op de Europese Unie, is net dat de sociale herverdeling ervoor zorgt dat Europa daardoor niet competitief genoeg kan zijn tegenover de VS en China. Bent u het daarmee eens?
‘Neen. Er zijn meerdere aspecten aan competitiviteit. Bedrijven als Pfizer of AstraZeneca zijn Europees, en presteren niet slechter dan Amerikaanse bedrijven. Europa is niet per definitie slechter in wat het zelf doet. De moeilijkheid is het gebrek aan integratie, waardoor landen als Frankrijk vooral hun eigen bedrijven vooropstellen. Zij willen Franse oplossingen voor Franse bedrijven. Dat bemoeilijkt natuurlijk de creatie van waarlijk Europese bedrijven.’

‘Met een opgekomen macht als China komt daar nog een dimensie bij: Chinese bedrijven zijn zeer efficiënt. De VS reageren daar protectionistisch op, en schermen deze bedrijven af van hun markt. In Europa is er potentieel om het tegen Chinese bedrijven op te nemen; Europeanen hebben namelijk een veel beter inzicht in de Chinese markt. Daarnaast kan Europa bijvoorbeeld ook investeren in Indië, toch een land met 1,2 miljard inwoners, dat een reusachtig ontwikkelingsprobleem heeft, en in tegenstelling tot China het voordeel heeft dat het een democratie is. Wat doet Europa nog in Afrika? Uiterst weinig. Terwijl de Chinezen er wel massaal investeren, maar op een manier waar de Afrikanen weinig aan hebben. Europa kent Afrika veel beter. Er liggen kansen voor het rapen, maar Europa neemt ze niet.’

Europa sterker dan gedacht

‘Het probleem van Europa is met andere woorden een gebrek aan zelfvertrouwen. Ik kan dat als Europese inwoner van de VS vanop een afstand zeggen. De VS zijn niet het sterke land waarin ze zelf geloven. Ikzelf schat echter Europa sterker in dan de Europeanen zelf.’

‘Als geheel is de Europese Unie ook niet zo zwaar aan de schulden als bijvoorbeeld de VS. Tot 2019 was de situatie vrij stabiel in Europa. De schuldgroei is niet zozeer een probleem van de Europese Unie als geheel, maar eerder het probleem van twee landen: Frankrijk en Italië, wiens staatsschuld rond de 100% torent. Hoewel ik in Europese integratie geloof, moeten we erover waken dat de oplossingen voor landen als Zweden, Duitsland en Nederland anders zijn dan de oplossingen voor Frankrijk en Italië. Het gevaar zit bij die twee landen.’

Enkel Duitsland is gezond

En België, met een eveneens hoge staatsschuld, boven de 100%?
‘Dat is inderdaad te hoog, maar in absolute cijfers valt het in het grotere geheel mee. Frankrijk en Italië hebben samen een staatsschuld die in de duizenden miljard euro loopt. Daarmee vergeleken is de Belgische staatsschuld klein.’

‘Er zijn in Europa na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk nog drie sterke economieën, en twee ervan bezitten dus een gigantische schuld. Alleen Duitsland is gezond. Duitsland dreigt echter de schuld van de andere twee te moeten helpen aflossen.’

‘De helft van de 750 miljard euro die de Europese Centrale Bank ook uitschrijft om de coronacrisis aan te pakken, gaat naar landen die het niet nodig hebben. Die leningen worden niet in het begrotingstekort van het respectievelijke land ingeschreven, het zijn toelagen voor het land, en schulden op Europees niveau, weggeschreven op de balans van de Europese Centrale Bank. Op zich doe je daar weinig kwaad mee.’

‘Het probleem zit hem in de wereldeconomie. Alleen al de balansen van de zes grootste centrale banken ter wereld zijn quasi niet meer bevattelijk, en zijn door de coronacrisis nog minder bevattelijk geworden. Dat zijn eigenlijk geen schulden, want het zijn balansen van een centrale bank, die worden gefinancierd met de deposito’s van andere banken. Daarvan is zeer weinig nog reëel bestaand geld.’

Negatieve rentevoeten

‘Waarom geloven centrale banken zo heilig in negatieve rentevoeten? Waarom moeten de balansen zo sterk uitgebouwd worden door geld bij te creëren? Grote bedrijven kunnen best functioneren als ze geld moeten lenen aan een rentevoet van 2%. Als de centrale banken al die maatregel zouden invoeren, dan zouden ze daarmee al de boodschap de wereld kunnen insturen dat de limieten van gratis lenen bereikt zijn, en dat het tijd wordt voor ernst. Alleen zo kunnen we gradueel het evenwicht tussen spaarders en ontleners herstellen, en zullen overheden beseffen dat ze minder gemakkelijk schulden moeten aangaan.’

‘Gebeurt dat niet, dan riskeren we dat speculanten hun vertrouwen in het systeem zullen verliezen. Daardoor zullen ze uitstaande schuldpapieren willen verkopen met een verhoogde rentevoet. Dan krijg je een sneeuwbaleffect, waardoor de terugbetaling van de al bestaande schulden steeds duurder zal worden, en het uiteraard ook duurder zal worden om nieuwe schulden aan te gaan. Daarna volgt een direct effect op het begrotingstekort, omdat een groot deel van de dagdagelijkse begroting van een land gereserveerd zal moeten worden om de oplopende rentes te betalen, waardoor de sociale uitgaven zullen dalen. Pas dan zal men op een harde manier leren dat schulden reëel zijn.’

‘Deze mentaliteit moet stoppen. De regering moet de waarheid vertellen aan de bevolking.’

Koop niet wat je niet kan betalen

Waarom vertelt men die waarheid niet?
‘Omdat we eigenlijk al te ver zijn. Er komt voor iedereen, op elk niveau, een moment dat we moeten ophouden met dingen te kopen die we eigenlijk niet kunnen betalen. Er zijn wel economen zoals huidig Amerikaans minister van financiën Janet Yellen, die beweren dat dat niet hoeft, schulden afbetalen, omdat je als overheid ongelimiteerd geld kan scheppen. Maar dat geloof ik niet. Je moet betalen voor de schuld die je aangaat, punt. Niets betalen om geld te lenen, en geld naar eigen goeddunken bij creëren, dat systeem kan niet voor eeuwig blijven bestaan.’

De overheden gaan in uw model tegen de bevolking dan wel moeten zeggen dat het ook duurder zal zijn voor Jan Modaal om geld te lenen, en Jan Modaal zal waarschijnlijk ook meer belastingen moeten betalen, om de historische schulden van de overheid mee terug te betalen, of om de stijgende sociale uitgaven te dekken.

‘Die beslissing is al genomen. Een jaar geleden bedroeg de rentevoet in de VS 0,6% op tien jaar, vandaag 1,6%. Dat is een aanzienlijke stijging. Iedereen zal gedisciplineerder moeten zijn: niet alleen de burgers, maar ook overheden, markten en bedrijven.’

Ondemocratische lockdown

Iets anders nu. U begrijpt niet waarom Europa in maart 2020 het lockdownidee heeft uitgeprobeerd. U vindt dat China volgen een onzalig idee was.
‘Ik stel me de vraag waarom de crisis inderdaad niet democratisch is aangepakt, inderdaad.’

Wat bedoelt u daarmee?
‘De maatregelen die we genomen hebben zijn extreem. Ik begrijp dat we lockdowns hebben ingesteld tijdens de drie eerste maanden van de epidemie. Daarna begrijp ik het niet meer. In juni was de eerste covidgolf voorbij, en konden we al beginnen de vaccinatieplannen voor te bereiden, maar dat heeft niemand in Europa gedaan. Vaccins zijn een oplossing waarvan we weten dat ze werkt. Maar de Europese politici spreken nu, anno 2021, nog van samenkomen met zoveel of zoveel personen, wat precies hetzelfde antwoord is als een jaar geleden. Er is dus niets veranderd. Het debat over waarom in Europa de vaccins zo laat komen, wordt door de Europese politici uit de weg gegaan. Als gevolg daarvan leeft Europa in de overtuiging dat een nieuwe lockdown altijd mogelijk is. Wat op zijn beurt weer maakt dat het vaccinprobleem niet serieus wordt genomen.’

Het Chinese voorbeeld

Hoe komt een continent dat na de Tweede Wereldoorlog een indrukwekkende welvaartsstaat en democratische traditie heeft opgebouwd, tot zulke beslissingen? Waarom is het Chinese voorbeeld überhaupt een aanvaardbare optie?
‘Het gebrek aan vrijheid dat Europa nu kent is een ernstig probleem. In een democratie moet de macht van de overheid ingeperkt worden. Wat er sinds een jaar gebeurd is, is echter dat alle grenzen die de overheid binnen de perken hielden, verdwenen zijn. De overheid denkt nu dat ze alles mag. Dat heeft tot gevolg dat heel wat burgers hun overheid niet meer vertrouwen. Tot wat zal dat leiden tijdens de volgende verkiezingen, denkt u? Tot extremisme. Europa heeft de democratie niet goed behandeld.’

‘Ik heb de indruk dat de regering zich nooit de vraag stelt: zijn er niet minder virologen nodig, en bijvoorbeeld meer psychologen, filosofen en sociologen? Ik vind het overigens interessant om te zien wat er in Duitsland gebeurt: Angela Merkel durft een lockdown terug te schroeven, na protest uit de samenleving. Zij beseft dat de bevolking een probleem heeft met lockdowns. A good leader must be prepared to change his mind.’

‘De koppigheid van andere Europese regeringen begrijp ik echter niet. Wat denken ze nu? Dat ze altijd gelijk hebben? Er zijn 90% mensen die zich aan beperkte maatregelen willen houden, en 10% die dat nooit zullen doen, onder geen enkele lockdown. Waarom focust de regering op die tien procent? Werk dingen uit voor die 90%, dingen die werken.’

Verlammende angst

‘Ik ga binnenkort op vakantie naar Florida. Hier in New York draagt iedereen een mondmasker, in Florida zijn dat al veel minder mensen. Mensen zijn er bereid om meer risico’s te nemen. We zijn toch geen kinderen die moeten beschermd worden?’

‘Voor hoeveel meer bedden en ziekenhuispersoneel hebben de Belgische hospitalen het voorbije jaar gezorgd? Waarom worden er geen tijdelijke ziekenhuizen gebouwd? Waar is de creativiteit?’

Onze gezagsdragers staan het idee niet toe dat mensen kunnen sterven aan covid. Dat werkt verlammend.
‘Ik ben tegenwoordig geneigd te denken dat Europa een oude beschaving is, en in een oude beschaving is men veel banger voor de dood. In de VS behoort gevaar tot het leven: tornado’s, woestijnen, sneeuwstormen en orkanen behoren er tot het leven van de gemiddelde burger. De bevolking van de VS is globaal genomen tijdens de pandemie blijven rondreizen in het land. In Europa zijn er mensen die na een jaar nog niet hun ouders durven zien. Mensen zijn bang gemaakt. In dat opzicht had Joseph Goebbels gelijk: “Als je een bevolking bang kan maken, dan kan je hen alles laten doen.”’

Dat zou willen zeggen dat politici dit allemaal bewust doen.
‘U hebt toch ook de video van Marc Van Ranst gezien, waarin hij uitlegt hoe je een bevolking bang moet maken voor een pandemie? Angst is een efficiënte methode om mensen te besturen. U ziet: een jaar later leven we nog altijd onder een lockdown. Le narratif des autorités est toxique.’

‘Hoe denkt men de economie trouwens opnieuw op te starten als er veel mensen depressief zijn?’