Trombose-experts woedend over tijdelijke stop van het AstraZeneca-vaccin: ‘Dit is ontluisterend’

Trombose-experts zijn verbijsterd dat is besloten tot een tijdelijke prikstop met het AstraZeneca-vaccin op basis van incomplete gegevens en zonder dat ook maar een van hen is geraadpleegd. ‘Als je alle deskundigen passeert, dan komt dat in de buurt van arrogantie’, zegt hoogleraar Hugo ten Cate. ‘Ik word steeds bozer over hoe dit is gegaan.’

Vrijdagmiddag maakte het ministerie van VWS bekend dat het vaccin voorlopig niet meer aan mensen onder de 60 jaar wordt gegeven omdat nu ook in Nederland bij vijf vrouwen een ernstige vorm van trombose is vastgesteld. Maar vooralsnog wijst niets op het verdachte ziektebeeld waar nu zoveel om te doen is, zeggen de experts.

In een aantal Europese landen is bij mensen die waren gevaccineerd een zeldzame stoornis in de bloedstolling ontdekt. Volgens Europese deskundigen heeft het vaccin bij hen vermoedelijk een extreme reactie van het immuunsysteem uitgelokt waardoor antistoffen tegen de eigen bloedplaatjes worden aangemaakt. Die antistoffen zijn in het bloed te traceren. Maar bij twee van de vijf Nederlandse vrouwen zijn helemaal geen antistoffen gevonden, zo valt te lezen op de site van bijwerkingencentrum Lareb, bij de drie anderen wordt dat nog onderzocht.

‘Dit is ontluisterend’, zegt Frits Rosendaal, hoogleraar klinische epidemiologie, gespecialiseerd in trombose. ‘Dit moet wel een politiek besluit zijn, uit angst dat er meer gevallen bij komen en dat de overheid dan een lakse houding wordt verweten.’ Vasculair geneeskundige en hoogleraar Pieter Willem Kamphuisen spreekt van ‘incidentenpolitiek’. Het besluit om tijdelijk te stoppen met vaccineren is vooral genomen op basis van emotie, niet op basis van wetenschap, zegt hij. ‘Het gaat om zo’n complex ziektebeeld, je hebt experts nodig om daarover te kunnen oordelen. Je moet eerst de gegevens analyseren en dán pas conclusies trekken.’

Kamphuisen vertelt dat komende week een overleg gepland staat van een werkgroep van trombose-experts met onder meer het RIVM en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. ‘Waarom krijgen wij niet de tijd om dit uit te zoeken en met een gedegen advies te komen?’

Woensdag komt het PRAC, het veiligheidscomité van Europese geneesmiddelenautoriteit EMA, met een advies op basis van alle Europese meldingen. Dan pas wordt duidelijk hoeveel verdachte gevallen er nu werkelijk zijn, en dus wat het mogelijke risico is. Zo is in Groot-Brittannië sprake van 30 gevallen (waarvan zeven dodelijk) op de 18 miljoen prikken, een zeven keer kleiner risico dan waarmee Nederland nu rekent, op basis van ongedefinieerde gevallen. Waarom niet de Europese rekensom afgewacht, vragen de trombose-experts zich af. ‘Pas als de EMA zegt dat er wat aan de hand is, moet je maatregelen nemen’, zegt Rosendaal. ‘Als woensdag het sein op groen gaat, hoe kunnen artsen dan nog uitleggen dat het vaccin tóch veilig is?’, vraagt Kamphuisen zich af.

Stuipen

Hugo ten Cate vertelt dat hij vrijdag een app kreeg van zijn zwager die nog nét een AstraZeneca-prik had weten te bemachtigen. Net nadat hij was gevaccineerd kwam het bericht dat er moest worden gestopt en werd iedereen achter hem in de rij weggestuurd. ‘Dat is toch geen actie waar de politiek mee aan kan komen? Je jaagt mensen de stuipen op het lijf zonde goede argumentatie.’

Terwijl de meeste mensen toch al moeite hebben met het interpreteren van risico’s, aldus Rosendaal. ‘Er heerst een verkeerd idee over het begrip veiligheid.’ Van vaccins worden terecht minder bijwerkingen geaccepteerd dan van medicijnen, zegt hij, omdat vaccins bestemd zijn voor gezonde mensen. Maar de risico’s zijn nooit nul, zoals de risico’s in het hele leven niet nul zijn. ‘Laten we uitgaan van de Nederlandse cijfers, met een risico op een verdacht ziektebeeld van ongeveer één op de 100 duizend prikken. Een derde van hen overlijdt, dan is de kans op sterfte één op de 300 duizend. Dat risico is vergelijkbaar met de kans op een dodelijk ongeval als je 220 kilometer gaat fietsen, of naar Madrid rijdt met de auto. Toch stappen we op de fiets.’

Hoogleraar en internist Ten Cate ziet alleen al op zijn poli jaarlijks enkele patiënten die een gevaarlijke sinustrombose hebben overleefd (bloedstolsels in de hersenvaten), het ziektebeeld waarvan zich nu in Duitsland dertig gevallen hebben voorgedaan na vaccinatie. ‘Bij acht van die tien, voorheen gezonde, patiënten is de trombose te herleiden tot het gebruik van de pil. De minister zou dus ook de pil uit de handel kunnen nemen. Maar dat gebeurt niet omdat we de afweging hebben gemaakt dat het risico op trombose acceptabel is gezien de winst die de anticonceptie oplevert.’

Rosendaal zit in een e-mailgroep met honderd Europese trombose-experts en er is er niet één, zegt hij, die pleit voor een vaccinatiestop. Zelfs zijn Duitse collega Andreas Greinacher, die als eerste aan de bel trok over de bijwerking, zei hem: ‘De ic’s liggen hier vol, natuurlijk moeten we doorgaan.’

Kamphuisen, internist in het Tergooi ziekenhuis, vertelt dat inmiddels 92 personeelsleden uit zijn ziekenhuis ziek thuis zitten met covid, sommigen zelfs nog uit de eerste golf. ‘Ze houden last van vermoeidheid en kortademigheid, het zijn vaak nog jonge mensen. Verlies dat niet uit het oog.’

‘Stoppen is zo kortzichtig dat het gevaarlijk wordt’, zegt Ten Cate. ‘Zo’n besluit verwacht ik niet van de overheid.’