U krijgt niets maar banken worden steeds rijker

100.000 euro – waarom banken rijk worden van uw spaargeld maar het u niks oplevert

Per 1 juli kost sparen boven de 100 duizend euro bij de meeste banken geld. Tegelijkertijd verdienen ze miljarden door uw spaargeld als hypotheken en kredieten aan anderen door te sluizen. Hoe valt dat te rijmen? Een reis achter uw spaargeld aan.

‘Wie spaart die heeft wat’, ‘zuinigheid met vlijt’ en ‘sparen doet garen’: alleen in ouderwetse uitdrukkingen klinkt nog waardering voor het appeltje voor de dorst. In de echte wereld zit niemand erop te wachten. De spaarrente is tot het nulpunt gezakt. Wie meer dan 100 duizend euro op zijn rekening heeft staan, moet vanaf 1 juli bij de meeste banken betalen.

Kleinere spaarders beginnen nerveus te worden. ‘Je zal die zuurverdiende spaarcentjes maar heel hard nodig hebben’, constateerde een invoelende Martijn Gribnau, bestuursvoorzitter van de Volksbank, onlangs in een gesprek met journalisten. ‘Ik voel het in mijn haarvaten dat we gewone mensen niet willen belasten met dit probleem’, vulde Rabobank-topman Wiebe Draijer hem aan. Toch wil geen van ’s lands bankiers uitsluiten dat de negatieve rente ook gaat gelden voor tegoeden onder een ton. Menigeen heeft de bankvoorwaarden al aangepast om die nooit eerder vertoonde stap mogelijk te maken.

Het voorland is Denemarken. Daar rekenen banken vanaf omgerekend een slordige 13 duizend euro een ‘spaarboete’. Maar wacht eens: verdienen de banken niet miljarden door diezelfde spaarpotjes om te toveren in hypotheken, persoonlijke leningen en zakelijke kredieten? Follow the money, luidt het aloude devies. Dus wat doet de bank eigenlijk precies met het Nederlandse spaargeld?

Halte 1: de centrale bank

De eerste stop die uw spaargeld maakt op zijn reis ligt verrassend dicht bij huis: Amsterdam. Daar, bij De Nederlandsche Bank (DNB), moeten financiële instellingen verplicht een klein deel van hun spaartegoeden opzijzetten. Niet dat er geldzakken liggen in de gangen van het tijdelijke hoofdkwartier aan de Spaklerweg, uitkijkend over de Amstel. Het komt gewoon op een rekening terecht. DNB faciliteert die namens de Europese Centrale Bank (ECB) in Frankfurt.

‘De reden is dat de klant de volgende dag alweer kan terugkomen om zijn spaargeld op te halen’, legt Johan van Donkersgoed uit. Hij werkt bij de afdeling ‘Treasury’ van de Rabobank. Ook moeten banken een deel beleggen in makkelijk te verhandelen waardepapieren, zoals staatsobligaties. Hoeveel precies hangt af van het soort spaargeld. Euro’s die binnenkomen via internetbankieren zijn bijvoorbeeld vluchtiger dan geld op een klassieke bankrekening. Maar, vertelt Donkersgoed: ‘Over het algemeen is spaargeld van klanten behoorlijk sticky. Dat is de wet van de grote getallen. Je hebt altijd mensen die van bank naar bank gaan. Maar het grootste deel opent een spaarrekening om die voor altijd aan te houden.’

Waarom is dat alles belangrijk om te weten? Met de euro’s die banken beleggen in onder andere staatsobligaties en bij centrale banken stallen, kunnen ze geen leningen verstrekken. Dat laatste kost ze de afgelopen jaren zelfs geld: -0,5 procent. Sinds de coronacrisis loopt die rekening hard op. Nederlandse huishoudens sparen massaal. Het monetaire stimuleringsbeleid van de ECB zorgt voor nog meer geld. Met als gevolg dat de reserves van Nederlandse banken bij de centrale bank in anderhalf jaar meer dan verdubbeld zijn: van een slordige 150- naar 350 miljard euro.

‘Van elke euro spaargeld gaat er op dit moment meer dan 15 cent naar centrale banken’, becijfert ING-econoom Teunis Brosens. ‘En nog eens 8 cent zit in veilige staatsobligaties.’ Door de negatieve rente op leningen aan landen als Nederland en Duitsland zijn ook die waardepapieren een kostenpost geworden.

Halte 2: de huizenmarkt

Gelukkig voor de banken verdienen ze wel aan hypotheken. Kijk nog maar eens goed naar de huizen in uw buurt: in die stenen zit uw spaargeld. Klanten brengen hun loon, vakantiegeld, pensioen of ander inkomen naar de bank. Die leent een fors deel weer uit aan haar klanten die een woning kopen. Bij de Rabobank gaat het om 189 miljard euro, op een totale private leningportefeuille van 409 miljard euro.

Anders dan in Denemarken is de rente hierop niet negatief. Wel dalen de marges. Tien jaar geleden bedroeg de gemiddelde rente die banken rekenen over hun uitstaande hypotheken 4,8 procent. Dat is bijna gehalveerd, naar 2,5 procent. Het kan nog lager. Bij de nieuw afgesloten hypotheken wordt gemiddeld slechts 1,8 procent rente betaald. Van dat geld moeten financiële instellingen ook hun kantoren en salarissen bekostigen. Bovendien is er een – klein – risico dat woningeigenaren de maandlasten niet meer kunnen ophoesten.

Er blijft desondanks best wat over, dus waarom niet al het extra spaargeld uitlenen aan huizenkopers in plaats van het naar de dure centrale bank te brengen? Van Donkersgoed van Rabobank wijst op het belang om risico’s te spreiden: ‘Je wil niet al je geld zetten op Nederlandse hypotheken. Het zou trouwens ook niet lukken. De concurrentie, ook van verzekeraars en pensioenfondsen, is de laatste jaren groot.’

Halte 3: de BV Nederland (en een klein beetje buitenland)

Na hypotheken vormen Nederlandse bedrijven de belangrijkste bestemming van de financiële buffer van huishoudens. Het gaat gemiddeld om een kwart van de balans van de banken. Die leningen vloeien vooral naar het mkb – grote bedrijven financieren zich vaker door zelf obligaties uit te geven. Ondernemers schaffen er machines mee aan, zetten een nieuwe productielijn op of investeren in hun kantoren. Net als bij de hypotheken daalt de rente op deze kredieten: van gemiddeld 3,6 procent in 2011 naar 1,8 procent nu.

Het probleem is dat de BV Nederland ons spaargeld niet koste wat het kost nodig heeft. Voor de coronacrisis was de vraag naar leningen al relatief bescheiden. Sindsdien hebben overheden en centrale banken ondernemers overspoeld met subsidies, goedkope leningen en belastinguitstel. ‘Nederlandse bedrijven bankieren nu in feite bij de Belastingdienst’, grapt econoom Brosens van ING. Meer lenen aan buitenlandse ondernemingen biedt volgens hem weinig soelaas. ‘In theorie zou dat prima zijn. In Nederland wordt veel gespaard. Dat geld kan misschien beter worden ingezet in een ander Europees land waar de vraag naar krediet groter is. Maar in de praktijk zijn centrale banken huiverig voor forse blootstellingen van hun financiële instellingen aan het buitenland. Dus maken ze dat heel lastig.’

Halte 4: de aandeelhouders

Met alle sombere verhalen van de banken, plus massa-ontslagen en sluiting van filialen, lijkt het een wonder dat ze onder de streep nog iets verdienen. Toch maken de meeste banken volop winst. ING zag de winst vorig jaar halveren door de pandemie. Niettemin bleef er 2,5 miljard euro over. Rabobank: 1,1 miljard euro. Van de grote drie noteerde alleen ABN Amro een klein verlies, maar dat lag vooral aan de problemen bij de zakentak.

Volgens de topmannen ontstaat hun winst niet dankzij, maar ondanks het vele spaargeld. Bovendien vinden ze hun huidige resultaten wel zo’n beetje het minimum voor een gezond concern. Zij wijzen erop dat de kapitaalverstrekkers van de bank – zoals aandeelhouders – daar ook iets voor willen terugzien. De Consumentenbond, die zeer kritisch is over de lage spaarrente, kijkt daar anders tegenaan. ‘Misschien moeten ze maar eens met wat minder genoegen nemen’, vindt Joyce Donat. ‘Het is heel makkelijk om te zeggen dat de banken niet anders kunnen. Maar de hypotheekrente zou best nog verder omlaag kunnen. Of neem de rente op rood staan. Waarom blijft die zo hoog, terwijl de spaarrente bijna onder nul duikt?’

De eindstreep: hoe onvermijdelijk is de negatieve rente?

De eigenaren van de 90 duizend spaarrekeningen bij Aegon Bank moeten op zoek naar een andere bank. Hun aanbieder stopt ermee. Iets soortgelijks overkwam een half miljoen internetklanten van Rabobank in België en Duitsland. ING trok de stekker uit haar consumentenbanken in Oostenrijk en Tsjechië. ABN Amro zette een punt achter haar onlinebank Moneyou. Is dit een voorbode van wat Nederlandse spaarders te wachten staat?

Absoluut niet, verzekeren de bankiers desgevraagd. ‘We hebben in Nederland structureel te maken met een funding gap’, zegt Van Donkersgoed van Rabobank. ‘Er is minder spaargeld dan we uitlenen. Dat komt mede door de pensioenen. Daarvoor sparen mensen niet via de bank. Dus er blijft behoefte aan spaargeld, maar wel tegen de juiste prijs.’

Spaargeld is sinds de kredietcrisis misschien zelfs wel belangrijker geworden, vult zijn collega Jaap Mollema hem aan. Zijn afdeling ‘Investor Relations & Rating Agencies’ onderhoudt de contacten met kredietbeoordelaars en externe investeerders die geld lenen aan Rabobank. Dat soort marktfinanciering is in vijf jaar tijd teruggebracht van 250- naar 130 miljard euro. Mollema: ‘We wilden minder afhankelijk worden van de internationale geld- en kapitaalmarkten. Kredietbeoordelaars vinden dat ook fijner. Die houden meer van honkvast spaargeld.’

‘Traditioneel importeert Nederland spaargeld’, beaamt Brosens van ING. Waarop hij direct de verwachtingen tempert dat de spaarrente dan wel weer spoedig zal aantrekken. Daarvoor hebben overheden en centrale banken te veel vers geld in de economie gepompt. ‘Het is natuurlijk niet zo dat zodra consumenten weer gaan uitgeven, dat geld verdwijnt. Het gaat naar de winkel, of een restaurant. Die zetten het vervolgens weer op hún spaarrekening.’

De rente kan dus stijgen, maar net zo goed verder dalen. Mochten banken voor dat laatste kiezen, dan dreigt een wettelijk verbod. Minister Hoekstra van Financiën schermde hier deze maand mee in de Tweede Kamer. Joyce Donat van de Consumentenbond is er niet gerust op. ‘De grens van 100 duizend euro die banken nu hanteren is echt heel belangrijk. Spaargeld is voor veel mensen iets veiligs. Daar kun je op terugvallen. En dat zou dan steeds minder worden? Dat doet psychologisch iets met je.’