Beroep afwijzen

De stemming onder veel SP-activisten is pessimistisch. Het aantal leden is de afgelopen tien jaar met 18.000 afgenomen en de steun van de partij bij nationale verkiezingen is gedaald tot onder de 10 procent. Slechts vier maanden voor de verkiezingen in maart stopte de SP-leiding de steun aan de jeugdvleugel van de partij, ROOD, en beschuldigde deze ervan geïnfiltreerd te zijn door communistische radicalen en de partijregels te overtreden. Dit werd voorafgegaan door verdrijving van een aantal activisten die ervan werden beschuldigd lid te zijn van het Marxistisch Forum en / of het Communistisch Platform,  twee groepen die actief waren binnen de SP die door de leiding als ‘rivaliserende’ politieke partijen werden bestempeld.

Tegen dergelijke maatregelen is wijdverbreid – en op het congres waar de SP haar programma voor de komende verkiezingen goedkeurde, uitte meer dan een derde van de partij zich tegen deze stappen. Dit conflict tussen de leiding en ROOD heeft de bestaande meningsverschillen verdiept over beoordelingen van het neerwaartse traject van de SP in de afgelopen jaren, hoe deze kan herstellen en wat haar prioriteiten zouden moeten zijn.

In die zin wordt de SP geconfronteerd met vragen die vergelijkbaar zijn met die van andere partijen aan de linkerkant van de sociaaldemocratie, zoals welke allianties en compromissen de socialistische politiek op lange termijn ten goede kunnen komen – en onder welke voorwaarden een socialistische partij een rol in de regering kan spelen. . In dit geval escaleerde het conflict tussen ROOD en de partijleiding toen de jongerenorganisatie een verklaring publiceerde waarin ze zich verzette tegen de toetreding van de SP tot een regeringscoalitie met rechts.

Gezien het grote aantal partijen dat in het parlement vertegenwoordigd is, bestaan ​​Nederlandse besturen traditioneel uit coalities van meerdere verschillende partijen die samen een meerderheid vormen. De huidige SP-leiding heeft verklaard bereid te zijn coalities te overwegen met rechtse partijen in hypothetische toekomstige regeringen, onder meer met de seculiere vrijemarkt VVD van premier Mark Rutte. De SP heeft zich al aangesloten bij de VVD in leidinggevenden op lokaal niveau en brak onlangs met de andere linkse partijen om een controversiële milieuwet te steunen die door de administratie werd voorgesteld.

Begrijpen wat er binnen de SP gebeurt, kan moeilijk zijn. De partij heeft een notoir top-down structuur, deels geërfd van haar maoïstische dagen, en facties en georganiseerde stromingen zijn verboden. Bovendien, naarmate de betrokkenheid van de partij bij leidinggevenden en gemeenteraden groeide naast het eigen apparaat, concentreerden fulltimers die vaak fungeren als gekozen vertegenwoordigers en stafleden steeds meer informatie en besluitvorming in hun eigen handen. Het ontbreken van een partijbreed debat of betrokkenheid van de achterban betekent dat het partijbeleid kan worden bepaald door kleine, informele groepen.

Het standpunt van de partij over deelname aan een regeringscoalitie is daar een voorbeeld van. Een recente motie waarin werd gesteld dat er een debat in de SP over deze kwestie zou moeten komen, werd verworpen met het argument dat het “te vroeg” was voor een dergelijke discussie. Maar kort daarna veranderde het leiderschap zonder discussie van standpunt, omdat het zich van een coalitie met de VVD verzette naar het als een mogelijkheid te accepteren.

Verkiezingen en sociale bewegingen

De recente teleurstellingen hebben geleid tot wat we in grote lijnen kunnen schetsen als twee verschillende groepen onder SP-leiders.

Men staat erop de partij te presenteren als een betrouwbare partner in de regering voor strijdkrachten aan haar rechterkant. Als onderdeel van deze aanpak trad de SP al enkele jaren geleden toe tot leidinggevenden op lokaal niveau, zoals in Amsterdam, waar zij samen met rechtse partijen een coalitie sloot die de PvdA uitsluit. Een andere groep SP-leiders, hoewel in principe niet tegen dergelijke coalities, dringt toch aan op een meer activistisch profiel voor de partij en neemt een meer traditionele socialistische retoriek aan.

De onenigheid tussen dergelijke “coalitionisten” en “activisten” is in wezen een kwestie van hoe de SP zich aan de kiezers moet presenteren; als een “verantwoordelijke” partij die geschikt is voor de regering en opereert binnen de beperkingen van de gevestigde politiek, of als een partij van toegewijde, oppositionele activisten.

De meest prominente “coalitionist” is Lilian Marijnissen, de voorzitter van de parlementaire caucus van de partij. Ze is de dochter van Jan Marijnissen, de oude partijleider onder wiens leiding de SP een nationale kracht werd. Een belangrijke vertegenwoordiger van de “activistische” benadering was Ron Meyer, de voormalige voorzitter van de partij. Meyer, die voorheen een vakbondsorganisator was, verliet zijn positie in de partij na het mislukken van de Europese verkiezingscampagne in 2019.

Maar ondanks hun verschillen zijn beide groepen gefocust op verkiezingen als uitweg uit de hachelijke situatie van de SP. Het opbouwen van onafhankelijke sociale bewegingen als doelen op zich of als onderdeel van een langetermijnstrategie maken geen deel uit van de visie van beide groepen.

Veel SP-activisten zijn zelfs van mening dat de huidige oriëntatie van de partij haar isoleert van sociale bewegingen. Dit is vooral duidelijk geworden met betrekking tot mobilisaties rond racisme en klimaatverandering. De SP was altijd zwak in de kwestie van antiracisme en zag het als een bijzaak, maar het negeren van antiracisme wordt steeds duidelijker naarmate de kwestie in de Nederlandse politiek aan belang wint.

De Nederlandse extreem-rechtse is sterk gegroeid , het voeden en het stimuleren van islamofobie en andere vormen van racisme. Als reactie hierop zag het land aanzienlijke antiracistische mobilisaties en nam het politieke debat over racisme toe. Maar de SP speelt bij dergelijke ontwikkelingen weinig tot geen rol. In educatief materiaal zet de SP wat zij ‘racestrijd’ noemt, tegenover ‘klassenstrijd’. Er hebben ook grote protesten plaatsgevonden die veel jongeren hebben aangetrokken rond de kwestie van klimaatverandering, maar ook hier bleef de partij afzijdig. Deelname wordt grotendeels overgelaten aan beslissingen van lokale afdelingen en aan ROOD.

Voor velen zijn zorgen over racisme en klimaatverandering het begin van een bredere politisering – maar toetreden tot de huidige SP lijkt hen geen logische optie.

Wanneer de SP zich losmaakt van dergelijke mobilisaties, is dat niet door gebrek aan middelen. Dit is eerder een strategie, ingegeven door het prioriteren van verkiezingsresultaten en een berekening van wat de partijleiding denkt dat de meeste stemmen zullen opleveren. Maatregelen tegen racisme en klimaatverandering worden onder (potentiële) SP-kiezers als te “controversieel” beschouwd.

Voormalig SP-raadslid Mahmut Erciyas beschrijft deze strategie als een poging om “progressief sociaal-economisch beleid te combineren met cultureel conservatisme.” Partijleden klagen dat marketingbureaus en public relations-experts meer inspraak hebben gehad bij het bepalen van deze koers dan gewone activisten. Toen leden erin slaagden antiracisme tot prioriteit te laten verklaren op een recent partijcongres, had dit weinig praktisch gevolg.

Erciyas was jarenlang wethouder in de stad Oss, een van de bolwerken van de SP, en de stad waar Lilian en Jan Marijnissen hun politieke carrière begonnen. Oss is een typisch SP-bolwerk: een middelgrote stad in het voorheen katholieke zuiden van het land, met een overwegend blanke bevolking en zonder een sterke linkse traditie.

De onvrede over de huidige politieke oriëntatie van de SP is vooral sterk in de grotere, meer raciaal diverse steden, zoals in Rotterdam (de op een na grootste van het land) en Amsterdam.

“De huidige politieke oriëntatie van de SP is een doodlopende weg, het sluit niet aan bij de diverse realiteit van de arbeidersklasse, vooral niet zoals die bestaat in de grotere steden”, zegt Erciyas.

Andere SP-activisten bekritiseren de oriëntatie van het leiderschap in vergelijkbare bewoordingen en zeggen dat het een karikaturale , verouderde versie probeert aan te pakken van wat slechts een segment van de arbeidersklasse is. Met voorstellen zoals het eisen van werkvergunningen voor mensen uit andere landen van de Europese Unie, herhaalt de SP “de fouten die we hebben gemaakt jegens Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten”, zegt Ercias. “We proberen Poolse arbeiders buiten te houden, in plaats van hen krachtig te steunen in hun strijd voor een beter leven.”

Onder vakbondsleden is de SP, naast de PvdA, een van de meest populaire partijen, maar ook hier is de partij geen sterke, georganiseerde kracht. De SP heeft jaren geleden zijn werkvloerconstructies opgeheven.

Volgens Gus Ootjers , een van de verdreven SP-leden, laat de partij een kans voorbijgaan om aanhangers van de arbeidersklasse te organiseren. “Er zijn genoeg SP-leden die ook actieve vakbondsleden zijn, maar de partijleiding wil geen vakbondsstrategie ontwikkelen. De partij is niet betrokken bij de ontwikkelingen en discussies in de vakbeweging, en klaagt vervolgens dat haar oriëntatie te rechts is. ”

Een falende strategie

Het prioriteren van verkiezingsresultaten en het vermijden van controversiële vragen betekent dat de partij geen duidelijk standpunt lijkt te hebben over centrale politieke kwesties. De pogingen van de SP om een ​​politiek profiel op te bouwen door middel van haar eigen campagnes, bijvoorbeeld rond de gezondheidszorg , waren niet zo succesvol als gehoopt en werden omgevormd tot verkiezingswerk. Al in 2006 werden programmatische punten van de SP die werden beschouwd als “dealbreakers” voor mogelijke overheidsparticipatie, zoals republikeinisme en NAVO-lidmaatschap, verwijderd uit de verkiezingsprogramma’s van de partij. De recente uitzettingen zijn een volgende stap om de SP in de gevestigde politiek te integreren.

Een vraagstuk waarover de SP wel een duidelijk ander standpunt inneemt, betreft de Europese Unie. De SP waarschuwt voor een “Europese superstaat” en eist de terugkeer van een Nederlandse nationale munteenheid. Toch heeft het geen alternatieve visie op internationale linkse samenwerking en is de aandacht voor internationale ontwikkelingen beperkt. De SP is nooit lid geworden van de Europese Linkse Partij, inclusief krachten als Die Linke uit Duitsland. De SP-leiding benadrukt eerder de Nederlandse natiestaat als politiek kader.

In deze geest probeerde de SP voorafgaand aan de Europese verkiezingen van 2019 een beroep te doen op, in de woorden van voormalig Europees Parlementslid Erik Meijer , “de boze buitenstaanders”; mensen die zich anders zouden onthouden of stemmen voor de extreemrechtse, anti-EU PVV van Geert Wilders. Maar zijn pogingen om anti-EU-sentimenten te mobiliseren waren niet succesvol en het verloor de twee zetels in het Europees Parlement dat het sinds 2004 bekleedde.

Steun voor het bod om de SP als potentiële coalitiepartner te presenteren door de eisen af ​​te zwakken, komt deels van leden die de afgelopen jaren hebben deelgenomen aan lokale en regionale bestuurders. Maar dergelijke druk komt ook van gewone kiezers en leden. Dit is niet meer dan logisch, aangezien de SP geen andere langetermijndoelen voorstelt dan het streven naar goede verkiezingsresultaten en het aansluiten van leidinggevenden bij de kapitalistische partijen.

Het blijft onwaarschijnlijk dat de SP na de verkiezingen van maart daadwerkelijk toetreedt tot een regeringscoalitie. De nadruk die het leiderschap legt op zijn bereidheid om dit te doen, is eerder gebaseerd op de veronderstelling dat dergelijke retoriek nodig is om als een acceptabele keuze over te komen.

Beslissingen zoals het verklaren dat de SP bereid is samen te werken met de traditionele vijand van links, de VVD, of zich onthouden van sociale bewegingen en activisme beschouwen als een electoraal campagnetool, vloeien voort uit de electorale oriëntatie van de partij. Dit heeft geleid tot onvrede en frustratie onder de activisten. In het afgelopen decennium is het lidmaatschap met meer dan een derde afgenomen en hebben de recente conflicten geleid tot meer aftreden van boze en teleurgestelde leden.

Veranderd terrein

Zelfs op eng electoraal niveau werkt de strategie van de SP niet. En de moeilijkheden waarmee het wordt geconfronteerd, gaan dieper dan wat kan worden opgelost door een succesvolle verkiezingscampagne of PR-experts. Het politieke klimaat is conservatiever geworden. Ondanks het mishandelen van de COVID-epidemie blijft de huidige premier Rutte erg populair.

Er zijn ook andere wijzigingen waarop de partij moet reageren. De komende economische crisis na de pandemie zal leiden tot nieuwe bezuinigingsrondes, terwijl het lidmaatschap van de vakbonden sterk afneemt. De belangrijkste vakbondsfederatie FNV verloor in 2019 zeven procent van haar leden. Van alle EU-landen heeft Nederland een van de hoogste percentages werkenden in precaire omstandigheden. Maar de vakbonden slagen er niet in om jonge, onzekere arbeiders aan te trekken.

Maar zelfs terwijl het gewicht van de vakbonden is afgenomen, zijn er nieuwe sociale bewegingen ontstaan ​​rond racisme en ecologie, en zijn gekleurde mensen meer politiek georganiseerd als reactie op racisme en extreemrechts. Het vermijden van belangrijke sociale mobilisaties door de SP, de starre structuur en de vijandigheid tegenover een open debat, maken het onaantrekkelijk voor nieuwe politiserende activisten. Binnen de partij vrezen kritische leden dat de SP de verbinding met jongere activisten zal verliezen. De strijd met ROOD is een dramatische illustratie van dat risico.

De successen van de SP gaven in het verleden legitimiteit aan de leiding. Maar naarmate het fortuin is afgenomen, zijn ontevredenheid en tegenstand alleen maar toegenomen. Sommigen overwegen om in maart te stemmen op de nieuwe antiracistische partij Bij1 (“samen” in Nederlandse uitspraak) die ook een sterk links economisch programma heeft. Radicalen in de SP voeren aan dat mensen ondanks alles in de partij moeten blijven en proberen haar koers te veranderen.

ROOD zet haar activiteiten voort en eist dat de partijleiding de banden met de jongerenorganisatie herstelt. Partijleden zijn een campagne gestart voor financiële hulp aan ROOD en roepen ook op om de banden tussen de organisaties te herstellen.

Radicalen in de SP pleiten voor een oriëntatie die prioriteit geeft aan oppositie binnen en buiten het parlement, en een onafhankelijke agenda. Hiervoor is actieve betrokkenheid bij sociale bewegingen en het formuleren van politieke standpunten nodig waarin de kwesties van de bewegingen en de eisen van de arbeidersklasse zijn verwerkt.

Dit kan alleen lukken als de SP samen met andere krachten werkt. In de afgelopen jaren is de SP, in de woorden van een activist, ‘een probleemoplossende partij’ geworden, gericht op het reageren op politieke kwesties, maar het ontbreekt aan eigen alternatieven en een langetermijnvisie. Maar gezien de beperkte zichtbaarheid van socialistische ideeën in Nederland, is ideologische strijd over hoe de samenleving eruit zou moeten zien dringend noodzakelijk.

Nederland vormt geen uitzondering op het mondiale patroon, waarbij uitbarstingen van woede leiden tot mobilisaties die dan met weinig sporen kunnen verdwijnen. Dit vereist de noodzaak om te bouwen wat Alan Sears nieuwe “infrastructuren van afwijkende meningen” heeft genoemd, “het amalgaam van ruimtes, netwerken en instellingen waarin activisten hun capaciteiten ontwikkelen om terug te dringen tegen de kapitalistische consensus over bezuinigingen en het enge kader van de officiële politiek.” In plaats van een beroep te doen op een zogenaamd bestaande kiesdistrict (die, zoals blijkt uit de verkiezingsresultaten, beperkt is), moet de partij proberen mensen voor een andere visie te winnen.

Het is duidelijk dat als de SP zijn huidige koers voortzet, verdere isolatie en neergang onvermijdelijk zijn. Het afdwingen van oriëntatieveranderingen zal een moeilijke strijd zijn. Gezien de structurele zwakte van links is er geen garantie voor succes.