Hoe het CDA in verkiezingstijd de aanval wilde openen op Rutte met een reeks kritische, anonieme filmpjes

Sinds het coronavirus toesloeg volgen politiek journalisten Thijs Broer en Peter Kee de politieke hoofdrolspelers op de voet. In aanloop naar de publicatie van Code rood, hun boek over de Nederlandse politiek in de coronacrisis, publiceert Vrij Nederland een hoofdstuk over een geheime poging van het CDA om de positie van Mark Rutte te ondermijnen.

Bij de aftrap van de CDA-campagne op 23 januari in het Klokgebouw in Eindhoven – uitgerekend op de dag dat de door Wopke Hoekstra verfoeide avondklok ingaat – kiest de nieuwe lijsttrekker de aanval op Mark Rutte, die de bedreigde middenklasse in de steek zou hebben gelaten. Hij zegt dingen als: ‘De gebroken belofte is de erfenis van tien jaar VVD,’ ‘Het ontbreekt aan visie’ en ‘Daarom kan die partij niet de verandering brengen die noodzakelijk is.’ Hij werpt zich op als de man die wél vernieuwing zal brengen, en eindigt met de campagneslogan: ‘Dit is het moment. En nu doorpakken!’ waarbij hij demonstratief de handen in elkaar slaat.

Partijvoorzitter Rutger Ploum, die pas op het laatste moment de toespraak te lezen heeft gekregen, is not amused: in de aanloop naar de campagne heeft hij keer op keer verklaard dat hij niet gelooft in negative campaigning, en dat het CDA moet uitgaan van eigen kracht. Maar dat is niet de mening van Wopke Hoekstra’s zondagmiddagteam.

In Eindhoven klinkt een heel andere lijsttrekker dan Hugo de Jonge, die een boodschap van ‘verbinding’ wilde uitdragen en enkele maanden eerder nog liet weten aan het toenmalige campagneteam dat hij niet van zins was Mark Rutte ‘de benen af te zagen,’ want ‘Mark is au fond een goeie kerel.’ Het zondagmiddagteam wil Hoekstra profileren als de grote concurrent van de premier. En daarbij moet ook harde kritiek op de oppermachtige VVD-leider klinken – met instemming van Hoekstra zelf, die al bij een van de eerste bijeenkomsten van zijn nieuwe team meldde dat ze de oorlog met alleen een boodschap van verbinding niet zouden winnen: het CDA moest negative campaigning niet schuwen.

Het campagneteam vindt dat er na de aftrap nog wel een tandje bij mag in de aanval op Mark Rutte. Zo wordt er met medeweten van Wopke Hoekstra en onder de hoede van campagneleider Raymond Knops en strateeg Pieter Heerma bedacht dat er een kritische campagne moet komen, die niet traceerbaar moet zijn naar het CDA. In de laatste weken voor de verkiezingen moet Mark Rutte worden bestookt met een reeks online filmpjes naar Amerikaans voorbeeld, waarvan de bedoeling is dat ze viraal gaan via de sociale media. Daarin moeten de ‘gebroken beloftes’ van Rutte en de manier waarop hij de ‘hardwerkende Nederlander’ in de steek heeft gelaten met een knipoog worden uitgevent. Er moet een advertentie komen waarin de talloze VVD’ers op een rijtje worden gezet die Mark Rutte toen het erop aankwam genadeloos liet vallen. In een andere advertentie moet een reeks sjoemelende VVD-politici met balkjes voor de ogen worden getoond, om te laten zien dat Ruttes VVD het niet zo nauw neemt met integriteit.

Via het Twitterkanaal @Ruttedoctrine moeten de valse beloftes en het falende beleid van Rutte trending worden gemaakt. En in een krantenartikel moet worden beschreven dat Rutte zich laat voorstaan op zijn leiderschap in Europa, maar eigenlijk in andere Europese landen helemaal niet serieus wordt genomen, omdat hij uiteindelijk altijd meebuigt.

DE WILDSTE ONDERWERPEN

Als Pieter Omtzigt lucht krijgt van de plannen, laat de tweede man van het CDA direct weten dat de aanval op Rutte zíjn werk is: Rutte is de man die hem jarenlang de voet dwars heeft gezet bij de onthulling van de Toeslagenaffaire, en die met zijn Ruttedoctrine stelselmatig informatie probeert achter te houden voor de Kamer. In het campagneteam heeft Hans van der Wind de taak gekregen de campagne uit te werken, waarbij hij de hulp heeft ingeroepen van zijn oude bekende Martin van Putten, media-adviseur en eigenaar van Headline Mediatraining. Ze nemen contact op met Pieter Omtzigt, die hen uitnodigt om op woensdag 3 februari met hem te komen brainstormen in Den Haag.

In Omtzigts werkkamer ligt de laatste gecorrigeerde drukproef van zijn nieuwe boek Een nieuw sociaal contract op tafel: het moet maandag naar de drukker. Van der Wind en Van Putten leggen uit dat ze een ‘tongue in cheek-campagne’ over de ‘vele negatieve kanten van Mark Rutte’ voor ogen hebben, met videofilmpjes die online verspreid moeten worden. Omtzigt wijst op de lastercampagne die vanuit de VVD tegen hem wordt gevoerd, door allerlei onheuse informatie over hem te verspreiden.

Het opgewonden gesprek eindigt even abrupt als de tirade van Omtzigt begon, waarna Van der Wind en Van Putten het Kamergebouw verlaten, lichtelijk bezorgd over de gezondheid van het Kamerlid.

Een uur lang gaan de wildste onderwerpen over tafel, terwijl Omtzigt geagiteerd door de kamer beent. Zoals de ramp met de MH17, waar het Kamerlid zich jarenlang als een terriër in vast heeft gebeten: dat het kabinet-Rutte niets heeft ondernomen toen op 14 juli 2014, enkele dagen voor de ramp, via de Nederlandse ambassade werd gemeld dat er raketinstallaties waren gesignaleerd in het Oekraïense binnenland en dat het luchtruim dus niet veilig was. Van der Wind en Van Putten zijn er zelfs getuige van dat Omtzigt de affaire rond Joris Demmink ter sprake brengt: de oud-topambtenaar op Justitie die zich volgens allerlei hardnekkige theorieën op internet schuldig zou hebben gemaakt aan kindermisbruik, maar naar de overtuiging van Omtzigt jarenlang stelselmatig uit de wind werd gehouden door de top van Justitie en de achtereenvolgende kabinetten-Rutte.

Het opgewonden gesprek eindigt even abrupt als de tirade van Omtzigt begon, waarna Van der Wind en Van Putten het Kamergebouw verlaten, lichtelijk bezorgd over de gezondheid van het Kamerlid.

Nadien is er nog uitvoerig contact via de medewerker van Omtzigt, onder andere over het aan de kaak stellen van Ruttes medeplichtigheid aan het leenstelsel, waarvan een hele generatie studenten de dupe is. De boodschap van Omtzigt c.s.: hier ligt nog ‘kiezerspotentieel in de leeftijdscategorie 18-24’. Waarna het ijverige Kamerlid nog een ideetje aan de hand doet: de aangifte die tachtig slachtoffers van de Toeslagenaffaire net hebben gedaan tegen Mark Rutte wegens ‘ambtsmisdrijven’.

Sindsdien wil Pieter Omtzigt, die zich jarenlang heeft vastgebeten in de affaire-Demmink, niet meer aan de brainstorm herinnerd worden. Achteraf stelt hij dat hij niet zelf over die affaire is begonnen, en laat hij weten dat hij zich ‘niet herkent’ in het geschetste beeld.

Het eerdere plan om Ruttes leiderschap in Europa op de korrel te nemen wordt al snel geschrapt: in de talloze buitenlandse media die het campagneteam omploegt is geen enkel artikel te vinden waaruit blijkt dat Rutte in andere Europese landen wordt uitgelachen. Maar met de harde, ludieke aanval op Ruttes valse beloftes en opportunisme willen Van der Wind en Van Putten verder, met instemming van Wopke Hoekstra en Pieter Heerma, die via de mail van de vorderingen op de hoogte worden gehouden.

KREPEREN MET EEN K

Uiteindelijk wordt een lijst onderwerpen voor de campagnefilmpjes opgesteld waarin ook de hand van Pieter Omtzigt te herkennen is: de Toeslagenaffaire, de ondermijning van de rechtsstaat, de brievenbusfirma’s waardoor buitenlandse ondernemingen voor dertig miljard aan belastingen ontwijken, het gebrek aan regie in de coronacrisis, de halvering van het aantal ic-bedden in de afgelopen jaren ‘waardoor nu mensen doodgaan,’ de duizend euro belastingkorting die nooit kwam, de valse belofte dat er ‘geen cent meer naar de Grieken’ zou gaan, de afschaffing van de basisbeurs waardoor jongeren uit kansarme gezinnen niet meer gaan studeren, en zelfs: de ‘gelukzoekers’ die gratis zorg krijgen terwijl gewone gezinnen nauwelijks de zorgverzekering kunnen betalen, en die voorrang krijgen bij het toewijzen van huurwoningen, terwijl het ‘eigen volk kan kreperen’ – met een k.

Er wordt een lijst gemaakt van dertig vertrouwelingen die Rutte meedogenloos liet vallen toen ze in de problemen kwamen, van Frans Weekers en Fred Teeven tot Jeanine Hennis, Halbe Zijlstra en Eric Wiebes. Zo moet worden getoond hoe Rutte voortdurend andere collega-politici een mes in de rug steekt om hen te laten sneuvelen voor zijn gebrek aan daadkracht en regie.

En er wordt een reeks geschikte onderwerpen bijeengesprokkeld die het Twitterkanaal @Ruttedoctrine trending moeten maken, en die het verval van de rechtsstaat onder de VVD-premier moeten laten zien: Rutte die meineed pleegt in de Toeslagenaffaire, Kamerleden die geen informatie krijgen, medewerkers van Rutte die geen aantekeningen mogen maken om te voorkomen dat hij lastige vragen krijgt. ‘Doel is om de hardwerkende meerderheid van Nederland boos te maken,’ heet het in de toelichting. ‘Duidelijk moet worden dat Rutte dezelfde trekjes vertoont als Afrikaanse dictators en dat we hier inmiddels in een “bananenmonarchie” leven, zoals Pieter Omtzigt in de Tweede Kamer zei.’

Het team gaat op zoek naar een tv-producent met ervaring in online campagnes om tien geselecteerde filmpjes te laten maken. Maar de zoektocht loopt spaak. Achtereenvolgens blijken zes verschillende bureaus niet bereid een anonieme, ondergrondse campagne tegen Mark Rutte in elkaar te zetten: dat zou beschadigend kunnen zijn voor hun reputatie als hun betrokkenheid ooit uit zou komen. Zo sterft het plan voor de filmpjes in schoonheid en valt ook de bodem uit de beoogde Twittercampagne. Het campagneteam besluit dat Wopke Hoekstra zelf het vuile werk zal moeten opknappen met de ideetjes voor de ondergrondse campagne als munitie. Daar zit ook weinig anders op, want eind februari komt het bericht van Pieter Omtzigt, de verklaarde vijand van Mark Rutte, dat hij gas terug moet nemen om tot rust te komen.

ZELF IN HET DEFENSIEF

Maar tussendoor wordt Hoekstra zelf in het defensief gedrongen. Als hij op 17 februari op werkbezoek gaat in Thialf en samen met kampioen Sven Kramer een paar rondjes schaatst, waarvan zijn campagneteam meteen een filmpje online zet, hagelt het kritiek: de schaatsbaan is al sinds half december gesloten voor publiek vanwege corona, wie denkt de minister wel niet dat hij is? De volgende morgen voor de ministerraad wordt Hoekstra belaagd door journalisten en moet hij bekennen dat hij niet goed over de schaatsactie heeft nagedacht. ‘Ik had het natuurlijk niet moeten doen’ – waarna VVD-collega Tamara van Ark voor dezelfde camera’s glimlachend zout in de wonde wrijft: ‘Dat was een béétje dom.’

De campaigners van het CDA besluiten zich niet van de wijs te laten brengen. Een paar dagen later verschijnt een gelikt schaatsfilmpje van Wopke Hoekstra op YouTube dat al eerder is opgenomen, deze keer op natuurijs. ‘We moeten vooruitkijken,’ klinkt de stem van de lijsttrekker in de voice-over, terwijl hij in slow motion met lange slagen over een Hollandse vaart schaatst. ‘Corona heeft ons vooral geleerd dat we niet zonder elkaar kunnen’ – met aan het slot de campagneleus die ook in tekst verschijnt: ‘Nu doorpakken. Dit keer wel buiten…’

De langverwachte gelegenheid om de aanval op Mark Rutte voort te zetten komt tijdens het eerste grote televisiedebat op 28 februari, georganiseerd door RTL in het Amsterdamse culturele centrum Felix Meritis. Als de VVD-leider opmerkt dat we meer mogen vragen van de hoge inkomens, valt Hoekstra hem in de rede: ‘Het is ongeloofwaardig. U hebt het hardste gevochten voor de slechtste plannen. U wilde het leenstelsel behouden, en niets doen aan de flexcontracten.’ Waarop Rutte met gespeelde verbazing riposteert: ‘Al dat beleid hebben we de afgelopen jaren samen gedaan!’

Bij het ene na het andere televisiedebat maakt Hoekstra, ondanks de hoge verwachtingen, een teleurstellende indruk.

Met kromme tenen ziet het campagneteam hoe Hoekstra niet uit de verf komt in het debat. Als enige van de lijsttrekkers kijkt hij herhaaldelijk recht in de camera. En als hij in debat moet met twee door de coronacrisis getroffen horeca-ondernemers laat Hoekstra nauwelijks empathie zien, terwijl hij als enige van de lijsttrekkers wist welke ‘gewone burgers’ hij tegenover zich zou krijgen: dat had een sluwe campagne-medewerker voor hem weten te achterhalen.

In een interview in het Algemeen Dagblad, een week later, probeert Hoekstra het nog een keer. ‘Ik denk dat het tijd is voor verversing. Bij deze nieuwe fase hoort de vraag: in hoeverre ben je nog de oplossing voor de problemen die komen? Het is niet voor niets dat veel mensen in dit type bestuurlijke banen na een jaar of acht, negen zichzelf ook realiseren: misschien is het tijd voor vers bloed. Dan vraag je jezelf: zijn de goede ideeën eigenlijk niet op? Draai je niet een beetje op de automatische piloot? Bij ander leiderschap horen ook andere personen.’

Maar bij het ene na het andere televisiedebat maakt Hoekstra, ondanks de hoge verwachtingen, een teleurstellende indruk. De zwaarste dreun komt op 10 maart, als Hoekstra zich onder leiding van Jeroen Pauw laat aftroeven door Groen-Links-leider Jesse Klaver, die hem inwrijft dat hij de cijfers over het minimumloon uit zijn eigen verkiezingsprogramma niet paraat heeft. Na afloop beent Hoekstra direct richting de uitgang van de Melkweg, met een gezicht dat bleek is van woede en teleurstelling, op zoek naar zijn politiek assistent: ‘Waar is Jitske, waar is mijn chauffeur?’