Hoe Peter R. de Vries een volksheld werd: ‘We zijn allemaal nabestaanden’

Een koning, een held, een wereldverbeteraar, een inspiratiebron: Peter R. de Vries is na zijn overlijden verheven tot volksheld. ‘Dat is een gevolg van het verdriet dat tienduizenden Nederlanders met elkaar delen.’

Meer dan zesduizend mensen namen woensdag afscheid van Peter R. de Vries in Carré. De rij was honderden meters lang en het duurde uren voordat mensen aan de beurt waren. Sommigen namen vrij van hun werk, bij anderen ging de wekker om vijf uur ‘s ochtends, zodat ze voor hun werkdag van start ging de misdaadverslaggever nog een laatste eer konden bewijzen. Een vrouw die De Vries ‘niet echt’ kende, kwam geëmotioneerd naar buiten.

“Hij is de man die wij allemaal nodig hebben,” zei ze. Een veertiger uit Lichtenvoorde, een twintiger uit Rotterdam, tieners uit Amsterdam, een vijftiger uit Haarlem: heel Nederland was woensdag vertegenwoordigd in de rij bij Carré. De misdaadverslaggever die erom bekendstond meerdere petten op te hebben, kreeg er na de aanslag op zijn leven twee weken geleden één bij: die van volksheld. Een strijder die onrecht niet duldde en opkwam voor de zwakkeren in de samenleving.

‘Een charismatische man’

“De Vries is niet bewust op een voetstuk geplaatst,” zegt Hans van de Sande, emeritus hoogleraar massapsychologie. “Het is het gevolg van een massa die zich betrokken voelt bij een gebeurtenis. De Vries heeft iets opgewekt bij tienduizenden individuen. Hij was een charismatische en geliefde man waarmee anderen zich konden of wilden identificeren.” Zo ook Sascha Janssen (21), die woensdagmiddag zeker twee uur in de rij stond bij Carré. “Hij was iemand die niet zweeg als het lastig werd, maar altijd de waarheid zei. Dat inspireert me. Zo wil ik ook zijn. Ik ben wel eerlijk, maar niet zoals Peter.”

Van de Sande: “We weten uit de psychologie dat het gevoel dat identificatie met een ander opwekt, vrijwel hetzelfde is als bij liefde en vriendschap. Als heel veel mensen hetzelfde voelen, zoals rouw, dan zie je dat verdriet terug in de massa en is het niet meer alleen jouw en mijn verdriet, maar het verdriet van ons allemaal.

Jos de Keijser, bijzonder hoogleraar psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, vergelijkt collectieve rouw met collectieve vreugde. “Als we het EK hadden gewonnen, dan hadden we collectief plezier gehad. We zouden samen juichen en als individu ook vreugde voelen. Alsof je zelf die overwinning had behaald. Zo zou je collectieve rouw ook kunnen zien. Het verdriet is van ons allemaal, we voelen het allemaal, we verwerken het samen en als individu.” De Keijser deed onderzoek naar het rouwproces van MH17-nabestaanden, waar eveneens sprake was van collectieve rouw.

Inleven

Vereenzelviging speelt een grote rol, benadrukt De Keijser. “Als we ons goed kunnen inleven in een persoon en deze iets vertegenwoordigt wat we zelf hebben of zouden willen hebben, en dat zo iemand er dan op een heel onrechtmatige manier ineens niet meer is, dan doet dat ook iets met onszelf. Juist omdat je je zo gemakkelijk in die persoon herkent. Dat zagen we ook bij de MH17-ramp. Lang niet iedereen kende een slachtoffer, maar toen gingen ook duizenden mensen langs de kant staan. Waarom? Iedereen herkende zich in de slachtoffers. Het waren mensen zoals wij. Jij en ik hadden ook op die vlucht kunnen zitten. ”

De manier waarop het overlijden plaatsvindt, is ook van belang volgens De Keijser. “Het ene overlijden is heftiger dan het andere. Bij burgemeester Eberhard van der Laan was er tijd om afscheid te nemen, er was sprake van overmacht en er was tijd om de situatie te verwerken. Bij ­Peter R. de Vries was het plotseling, onterecht en hij had er geen enkele schuld aan.”

Prinses Diana

“Iemand die we allemaal kenden, de een beter dan de ander, is op brute wijze van het leven ­beroofd. Dat houd je niet voor jezelf,” zegt De Keijser. “Mensen zoeken elkaar op als ze lijden. We zijn sociale wezens die willen knuffelen, wegkruipen bij familie en op zoek gaan naar collectieve troost om ons verdriet te verwerken.”

Van de Sande: “We zijn allemaal nabestaanden van De Vries en we zoeken allemaal naar een manier om om te gaan met het verlies van een charismatisch persoon die er voor ons allemaal was. Dat zag je ook bij prinses Diana: toen zij overleed zochten mensen elkaar op. Dat deden ze niet voor haar, maar voor zichzelf. Zij moesten haar overlijden verwerken en betrokken zichzelf daardoor, net als bij De Vries, bij haar afscheid.”

“Mensen die elkaar en haar niet persoonlijk kenden werden onderdeel van de laatste plechtigheid en trokken met elkaar op. Het gevolg: ze werd een mythisch figuur. Net als Peter R. de Vries. Door alles wat er gebeurt rondom zijn overlijden en doordat we samen, als massa, optrekken bij het verwerken daarvan, is hij op een voetstuk geplaatst. Daar is niets goed of fout aan. Dat is het gevolg van het verdriet dat tienduizenden Nederlanders met elkaar delen.”