Het is tijd voor de samenleving om door te bijten en te accepteren dat SARS CoV 2, het virus dat COVID veroorzaakt, hier blijft. Het is een endemische pandemie geworden, die muteert in de richting van een onderdeel van de jaarlijkse aanval van de luchtwegen in de winter. Sommige landen bereiken misschien een tijdelijke uitroeiing, maar de wereld niet. Het virus muteert te snel en de levering van vaccins en de wereldwijde uitrol verlopen te langzaam om uitroeiing te bewerkstelligen. De cavalerie van vaccins is gewoon te laat gekomen; het virus is al aan het muteren.
Achteraf gezien waren er twee fasen in de wereldwijde pandemie veroorzaakt door SARS CoV 2. Het einde van de eerste fase was toen het uit Wuhan ontsnapte. Vastlegging en lokale uitroeiing waren mislukt en het werd een wereldwijde pandemie. We hadden de pandemie die endemisch werd onder controle kunnen houden met een wereldwijde uitrol van een vaccin voordat de snelle mutatie begon. Dat punt is nu echter voorbij: het virus is endemisch geworden. Het zal blijven, zoals mazelen of verkoudheid.
Toegegeven, het was een hoge lat. Denk aan de uitroeiing van polio of pokken om te zien hoe lang een wereldwijde uitrol van vaccinatie duurt. Het uitroeiingsprogramma van pokken, een DNA-virus, duurde 14 jaar, van 1966 tot 1980, toen het door de WHO als uitgeroeid werd verklaard. Het uitroeiingsprogramma van poliomyelitis (polio), veroorzaakt door een RNA-enterovirus, begon in 1988 en nadert nu zijn uitroeiing; 32 jaar en tellen. Polio is overdraagbaar via de feco-orale route, dus de infectieroute is gemakkelijker beheersbaar dan SARS-COV 2. Toch zijn we er in meer dan 3 decennia niet in geslaagd de uitroeiing te bewerkstelligen.
Bovendien muteert een Corona RNA-virus sneller dan andere. Een voorbeeld is verkoudheid, ook wel een Corona-virus. Het is veelzeggend dat mensen, ook tijdens de lockdowns, nog steeds last hadden van verkoudheid. Lockdowns hebben het niet uitgeroeid; er is geen vaccin voor.
Long COVID is een realiteit geworden die maar weinigen willen toegeven. Dat betekent niet dat er in bepaalde landen individuele uitbraken zullen zijn; het betekent dat er een aanhoudende, veranderende, wereldwijde endemische pandemie zal zijn. En dat betekent dat er jarenlang geen terugkeer naar normaal zal zijn.
Het virus houdt natuurlijk van koud weer, maar het is ook in Afrika, waar het zich aanpast aan hitte en droge temperaturen. De realiteit is dat het zich nu op de meest afgelegen plaatsen bevindt, verwoesting aanricht en terugkaatst naar dichte steden in het mondiale noorden en het mondiale zuiden.
De politici blijven beloven dat vaccinatie een einde zal maken aan de pandemie, misschien over een paar maanden. Werkelijk?
Een wereldwijde uitrol van vaccinatie? Elke uithoek van de aarde bereiken en elk jaar worden herhaald? Wie gaat het doen: de Wereldgezondheidsorganisatie of GAVI, The Vaccine Alliance? Waar is de infrastructuur? Wie gaat het betalen? Wat suggereert recent nationaal gedrag dat een plotselinge uitbarsting van de broodnodige wereldwijde samenwerking op handen is? En wat zal vaccinsceptici in landen als de Verenigde Staten en Frankrijk (waar ongeveer 40% van de bevolking zich verzet tegen vaccinatie) overtuigen om de prik te nemen?
Zie het onder ogen: dit virus gaat niet weg. Er is gewoon geen wereldwijd mechanisme dat hiermee om kan gaan. Er is geen wereldwijd orgaan dat bevoegd is voor de uitrol. Er is er geen in Europa of in de Verenigde Staten, laat staan in de meeste landen die groter zijn dan Israël of Singapore.
Zelfs landen die enig succes hebben gehad in de bestrijding van COVID, lopen gevaar. Het komt terug naar China en naar Nieuw-Zeeland en springt over de quarantainebarrière. Het komt terug naar de landen met bijna volledige vaccinatie, terwijl het virus zich aanpast aan de vaccins. Mensen en goederen zullen blijven bewegen en het muterende virus zal zich gelijktijdig verplaatsen.
Noch het effect op de wereldwijde sterfte, noch het over de soortgrens springen van een Corona-virus is nieuw. Historisch precedent suggereert dat SARS CoV 2 minder dodelijk en besmettelijker zal worden, zoals griep. Sommige van de winterinfecties waar we allemaal last van hebben, zijn Corona-virussen, die lang geleden de soortbarrière hebben overschreden.
De Russische grieppandemie van 1889 – 1890, die ook een Corona-virus had kunnen zijn, heeft 1 miljoen mensen gedood op een wereldbevolking van 1,53 miljard, maar maakt nu deel uit van de normale winterinfecties. Zowel de Russische als de Spaanse griep van 1918, waarbij tussen de 20 en 100 miljoen doden vielen op een wereldbevolking van 1,8 miljard, waren respiratoire infectieuze virussen die de soortbarrière overstegen. Ze zijn nog steeds bij ons, maar in veel minder virulente vorm.
Evolutionaire druk zorgt ervoor dat elke hindernis die tegen het virus wordt opgeworpen, zal fungeren als een selector voor variëteiten die die hindernis overwinnen. Het is waarschijnlijk dat het virus manieren zal vinden om quarantaine, immuniteit en vaccins te omzeilen. Dat heeft het misschien al gedaan: vaccins zijn al minder efficiënt tegen de nieuwere varianten. Manaús, Brazilië, werd verwoest door een eerste golf, maar een nieuwe soort heeft geleid tot een hoog niveau van herinfecties. Quarantaine selecteert voor een langere asymptomatische periode van COVID, zoals gezien in Australië.
Gelukkig zorgt evolutionaire druk er ook voor dat SARS CoV 2 minder dodelijk wordt – dode mensen verspreiden geen virus – en om diezelfde reden besmettelijker. Het goede nieuws is dat het zeer waarschijnlijk – bijna zeker – is dat er een mildere, minder dodelijke COVID zal ontstaan. Maar die evolutie zal waarschijnlijk jaren duren.
Deze pandemie was geen verrassing, of had in ieder geval geen verrassing moeten zijn. Enerzijds hadden we verschillende dry runs met SARS, MERS en Ebola (die godzijdank niet uitbraken). Aan de andere kant voerden regeringen, gezondheidsinstanties en inlichtingendiensten eindeloze planningsstudies en oorlogsspelletjes uit om zich voor te bereiden op een wereldwijde pandemie. Ze schreven landparaatheidsprofielen voor elk land op aarde en dachten lang en diep na over wat er nodig zou zijn om een uitbraak in te dammen. Toch slaagden ze er niet in om de pandemie te stoppen, of zelfs snel genoeg te reageren om de verspreiding ervan te vertragen. In plaats daarvan presteerde de WHO – de organisatie die belast is met het identificeren van en reageren op een mogelijke uitbraak – meer als het refrein in een Griekse tragedie, jammerend en knarsetandend, maar droeg ze weinig bij om wijdverbreide menselijke tragedie te voorkomen.
Mislukking heeft vele vaders. China faalde. Het heeft het virus niet gesequestreerd en geëlimineerd. Het werd daarbij geholpen door buitenlandse regeringen die hun burgers repatrieerden, zonder hen te testen. De Verenigde Staten faalden, onder leiding van een president die de ernst van de pandemie onderschatte. Europa heeft gefaald, de tegenstrijdigheid aan het licht gebracht van vrij verkeer van mensen zonder een centrale volksgezondheidsorganisatie, en te lijden onder de gevolgen van te veel bezuinigingen in sommige landen. (Nederland had in 2010 bijvoorbeeld 2.800 bedden op de intensive care (IC), terwijl aan het begin van de pandemie nog maar de helft van die bedden over was: 6,4 per 100.000 inwoners.)
Geconfronteerd met oplopende infecties en te weinig middelen in de gezondheidszorg, namen regeringen in Europa de logische stap om hun grenzen te sluiten; dat was het einde van Schengen en een zware klap voor de Europese “eenheid” waarvan de Europese Unie zich nog moet herstellen.
Zelfs Israël, dat zich nu koestert in een uitbarsting van positieve media-aandacht voor zijn totale inspanning om zijn hele bevolking te vaccineren (toevallig in de aanloop naar een verkiezing), faalt eigenlijk. Zonder vaccin voor de omringende landen of de Palestijnse gebieden, krijgt het virus een reservoir van waaruit het zal blijven proberen de muur van vaccinbescherming te omzeilen. Ik gok op de ziekteverwekker.
De farmaceutische industrie is misschien wel de enige winnaar in deze crisis. In de deal van de eeuw boden regeringen onbeperkte middelen om een vaccin te bemachtigen en boden ze vervolgens tegen elkaar op om voorraden veilig te stellen, soms aanzienlijk groter dan hun bevolking. De farmaceutische bedrijven hebben indrukwekkend wetenschappelijk werk verricht door vaccins te ontwikkelen; nu moeten ze de evolutie blijven najagen met boosters, nieuwe vaccins en andere interventies. In het proces zorgen ze voor wat waarschijnlijk permanente huurinkomsten zijn van bijna elke burger op de planeet.
Endemische pandemie betekent dat we een nieuwe wereldwijde gezondheidsrealiteit zijn binnengegaan. Nu moeten we erkennen dat er ook een zich ontwikkelende nieuwe politieke realiteit is.
De beelden van Italië, in maart 2020, schokten de rest van Europa. Als gevolg hiervan werden lockdowns zonder weerstand geaccepteerd. Alleen de Scandinavische landen en de Angelsaksische landen wisten een zekere mate van liberalisme te handhaven. Ik woon in België, dat de Gallische lockdown op de voet volgde. Ik herinner me onze schok, toen we tijdens de korte adempauze in de zomer Nederland en Denemarken binnenliepen en iets normaals vonden. Echter, na de vermenging van de zomervakantie (een dwaas idee te midden van een pandemie) en de heropening van de universiteiten, trof de tweede golf de “lockdown lite”-landen Denemarken, het VK, Nederland en Duitsland.
De les? Zolang het virus blijft, blijven de lockdowns bestaan . De Zweedse Anders Tegnell, die consequent waarschuwde dat het omgaan met COVID een marathon zou zijn en geen sprint, heeft gelijk gekregen, zelfs als zijn beleid dat niet was.
In Europa doen de oude politieke definities er niet meer toe. Uiteindelijk zongen links, rechts, hard-links en ultra-rechts van hetzelfde oude hymneblad. Er was geen originele gedachte en, misschien nog belangrijker, geen nieuwe oplossingen toen de crisis toesloeg. De gebruikelijke verdachten met hun gebruikelijke houding bleken niet in staat om mensen te beschermen, wat de essentiële basis is voor het sociale contract van elke samenleving.
Het economische tabblad loopt door en het prijskaartje stijgt. Veel “niet-essentiële” hoofdstraatondernemingen zijn voor een jaar dichtgetimmerd. Kantoorgebouwparken staan nog steeds leeg, en daarmee de industrie die hen bedient. Gig werknemers worstelen. Kinderen hebben een jaar van hun opleiding verloren, wat ze misschien nooit meer terugkrijgen. De geestelijke gezondheid verslechtert; kindermishandeling, partnermisbruik, drugsmisbruik nemen toe. Niet-kritieke gezondheidsinterventies zijn uitgesteld om de intensive care-capaciteit voor COVID met catastrofale gevolgen vrij te maken. De kosten van de gezondheidszorg zijn inderdaad gestegen, waarschijnlijk permanent.
Allemaal wachtend op een normalisatie die steeds verder de toekomst in drijft.
Politiek gezien begint het kwartje nu pas te vallen. De opstanden in de straten van libertaire landen als Nederland en de Verenigde Staten zijn leiderloos en doen denken aan de Arabische lente. Het is pas nu, bijna een jaar na de crisis, dat de massa’s beginnen op te staan en daarmee een stem van oppositie. Waarom de vertraagde reactie? Omdat politici over de hele wereld veel politiek kapitaal hebben geïnvesteerd in dure lockdowns en economische ondergang, iets wat alleen logisch is als COVID snel werd uitgeroeid, als er het legendarische licht aan het einde van de tunnel was. Als COVID echter aanhoudt, met alle beperkingen en kosten waarvan regeringen en experts beweren dat ze noodzakelijk zijn, zullen steeds meer mensen terugduwen.
Ongetwijfeld zullen potentiële leiders zich haasten om de parade voor te zijn. Of het nu nationalisten of globalisten, democraten of fascisten, technici (bijv. Mario Draghi in Italië) of politici, seculier of religieus zijn, valt niet te voorzien. Maar het is onwaarschijnlijk dat ze al te bekende of vriendelijke gezichten zijn.
Er zijn twee perspectieven op Covid. Voor een persoon met een redelijke gezondheid en levensstijl is het risico om COVID op te lopen acceptabel. Voor de meeste landen is dat echter niet het geval : hun gezondheidsstelsels zijn niet ontworpen, noch geschaald, om het hoofd te bieden aan een endemische pandemie. Zo waren de IC’s in Denemarken in december al op volle capaciteit. Maar dat slaat terug op het individu: overbelaste ziekenhuizen betekenen het missen van niet-gerelateerde gezondheidsinterventies en hogere kosten en belastingen.
Voor jou en mij – in ieder geval na een paar jaar – zullen we onze jaarlijkse COVID-injecties hebben, waarschijnlijk met af en toe een booster om mutaties het hoofd te bieden, en dan in staat te zijn om binnen een redelijk grote bubbel te bewegen. Maar de meerderheid van de wereld zal dat niet doen. Tot zover globalisering, het omgaan met massamigratie, het ontwikkelen van de economieën van de derde en vierde wereld, het verminderen van economische ongelijkheden en het beter laten werken van de liberale democratie. Ze hebben allemaal waarschijnlijk last van COVID.
Is dat duurzaam? Misschien, maar het klinkt zeker niet als de betere wereld die politici hebben beloofd verkozen te worden of de wereld die de meesten van ons willen.
Als COVID migratie stopt, wat gebeurt er dan met mensen die worden gedreven door oorlog, geweld, economie of klimaat? Inderdaad, wat betekent COVID voor klimaatverandering? Misschien betekent minder reizen, minder groei en minder ontwikkeling minder uitstoot van broeikasgassen, maar tegen welke menselijke kosten? En voor landen met een vergrijzende bevolking? Aangezien de dodelijke slachtoffers van COVID zich vooral onder ouderen bevinden, zullen sommige landen misschien merken dat hun ondergefinancierde pensioenen en ontoereikende seniorencentra niet zo ondergefinancierd of ontoereikend zijn. Maar nogmaals, tegen welke prijs?
Kortom, het is tijd om op lange termijn te gaan denken. Wat als we kijken naar vier of vijf jaar totdat dit allemaal kalmeert? Een paar maanden leven met een noodsituatie is één ding; er jaren mee leven, nog een. Misschien zijn onze levens, levensstijlen en toekomstige mogelijkheden al veranderd, ook al willen we dat niet toegeven. Misschien is dit de toekomst.
We moeten gaan nadenken over lang COVID.
OVER DE AUTEUR
Dr. Kees Rietveld is een humanitair arts met meer dan dertig jaar ervaring in de internationale volksgezondheid in landen over de hele wereld. Hij heeft in hogere functies gewerkt bij alle belangrijke instanties: donoren, VN-organisaties en niet-gouvernementele organisaties. Hij heeft academische graden in geneeskunde en internationaal recht, spreekt tien talen en speelt zowel klassieke viool als klassieke Afghaanse rebab. Tegenwoordig woont en werkt Rietveld in België.