Giftige cocktail na 20 maanden pandemie: ‘De onrust zal verder toenemen’

Het naar Nederlandse maatstaven ongekende politieoptreden bij gewelddadige protesten in Rotterdam markeert een nieuw hoofdstuk in de coronacrisis. Het vooruitzicht van een nieuwe lockdown kan de maatschappelijke verhoudingen verder onder druk zetten. ‘Een heel kritieke situatie.’

Oplopende coronabesmettingen en dus ook meer ziekenhuisopnamen, een afnemend draagvlak voor het kabinetsbeleid en toenemende agressie op straat. Zie daar de giftige cocktail als resultaat van ruim twintig maanden pandemie. Het managen van de crisis wordt steeds lastiger. De rek is eruit.

Te vrezen valt dat het politiek-bestuurlijk vermogen de komende dagen nader getest zal worden door de aanzwellende roep vanuit de zorg en van epidemiologen om scherpere maatregelen, die Nederland dichter in de buurt van een nieuwe lockdown zullen brengen. Het laat zich raden dat dat niet goed zal vallen bij de groepen die dit weekend voor onrust zorgden in verschillende steden – met de geweldsexplosie in Rotterdam als dieptepunt.

Cafés en stadions dicht

“Het is een heel kritieke situatie,” zegt Danielle Timmermans, die als hoogleraar aan Amsterdam UMC communicatie en perceptie van gezondheidsrisico’s onderzoekt en het RIVM hierover adviseert. “De onrust zal verder toenemen. Je hoeft geen helderziende te zijn om dat vast te stellen. Je ziet het ook aan Oostenrijk, waar de discussie over 2G-beleid in een vergevorderder stadium is: daar zijn heftige protesten.”

Volgens Joshua Tybur, sociaal en evolutionair psycholoog aan de Vrije Universiteit Amsterdam, handelen de relschoppers in Nederland uit frustratie over de genomen maatregelen. “Dat die maatregelen een groter maatschappelijk doel dienen, namelijk het toegankelijk houden van de zorg voor iedereen, zien ze niet niet goed genoeg. Ze zien wel dat hun eigen sociale leven wordt beperkt; cafés en nachtclubs zijn gesloten, de voetbalstadions blijven gesloten. Dat beperkt ook de mogelijkheden om die onvrede te kanaliseren, wat de kans op rellen vergroot. Daarbij vallen vervolgens gewonden, waardoor de druk op de zorg alleen maar verder toeneemt.”

Steun voor kort en hard ingrijpen

Volgens Tybur zijn strengere coronamaatregelen onvermijdelijk, maar is het moeilijk voor het kabinet om zulke besluiten te moeten nemen. “Het doet mij denken aan het menselijk gedrag met betrekking tot klimaatverandering. Het is volstrekt duidelijk dat een hele grote groep mensen anders moet handelen om de klimaatverandering binnen de perken te houden. Voor een individu dat die grotere samenhang niet voldoende ziet, is het echter moeilijk om het eigen gedrag aan te passen.”

Maar de situatie is nog niet hopeloos, aldus Timmermans. “Gedragsonderzoek van het RIVM laat een teruglopend draagvlak voor het beleid zien, maar voor een kort en hard ingrijpen is nog wel steun. Dus iets als een korte lockdown lijkt me nu het meest voor de hand liggen.”

Het zal het uiterste van het communicatievermogen van het kabinet vergen om een nieuwe lockdown te ‘verkopen’ aan een bevolking die maandenlang te horen heeft gekregen dat zo’n hernieuwde harde ingreep uiterst onwaarschijnlijk zou zijn. Timmermans: “Je hebt een inclusief verhaal nodig, dat benadrukt dat het gebeurt om iedereen veilig te maken. Maar ik weet niet of dat effectief genoeg zal zijn.”