VVD-leden keren zich tegen de stikstofplannen en vinden de asielaanpak te slap

De achterbannen van de coalitiepartijen roeren zich. De leden van D66 eisen dat de stikstofafspraken overeind blijven en trekken een lange neus naar het CDA dat het regeerakkoord wil openbreken. De achterban van de ChristenUnie staat pal achter de gezinshereniging van statushouders en noemt de kabinetsplannen op dit punt onacceptabel. VVD-leden keren zich tegen de stikstofplannen en vinden de asielaanpak te slap. Voor de achterban van het CDA is de maat vol, nu partijleider Wopke Hoekstra instemt met inperking van de asielstroom.

“De gevleugelde uitspraak van oud-minister Henk Vredeling (PvdA) geldt nog altijd: ‘Congressen kopen geen vliegtuigen'”

De opstand is vervelend voor de partijleiders, maar heeft nog geen directe consequenties. De partijcongressen of ledenvergaderingen kunnen van alles vinden, maar zij bepalen niet het kabinetsbeleid. De gevleugelde uitspraak van oud-minister Henk Vredeling (PvdA) geldt nog altijd.

“Congressen kopen geen vliegtuigen”, zei hij in 1975 toen de achterban van de PvdA zich verzette tegen de aankoop van de F16, de opvolger van Starfighter, destijds het ultramoderne gevechtsvliegtuig. En zo gaan zij ook niet over het asielbeleid en de stikstofaanpak. Dat is voorbehouden aan de fracties in de Tweede Kamer.

Mark Rutte, Sigrid Kaag, Wopke Hoekstra en Gert-Jan Segers hoeven zich nog niet echt druk te maken. Ze kunnen de achterbannen negeren, zolang de fracties maar doen wat in het regeerakkoord is afgesproken en nieuwe kabinetsplannen niet al te kritisch worden bejegend. Want we gaan het dit kabinet toch niet moeilijker maken dan het al is? Tot nu toe lijkt dat te lukken: Rutte weigert vooralsnog de stikstofplannen aan te passen in weerwil van de achterban.

CU-woordvoerder Don Ceder verzet zich tegen de kritiek van zijn leden op de vluchtelingenopvang door te stellen dat ‘de ChristenUnie daar ook heel wat voor teruggekregen heeft’. En Sigrid Kaag heeft nog niet echt gereageerd op de oproep van haar D66-achterban om in het stikstofdossier het been stijf te houden.

“Als je dat vindt, zeg je het vertrouwen in de coalitiepartner op. Maar dat durfde Kaag niet.”

Kaag is in haar bewoordingen doorgaans volstrekt helder, maar voegt zelden de daad bij het woord. Mark Rutte kreeg in het Omtzigtdebat van haar te horen dat ‘hier onze wegen scheiden’, maar nog geen week later zat zij weer vrolijk met de VVD-leider aan de onderhandelingstafel. Ze wilde per se niet met de ChristenUnie regeren, maar hief die blokkade na vier maanden op om een voortzetting van Rutte-3 mogelijk te maken.

En over de actie van Hoekstra die achter de rug van het kabinet om een bom onder de stikstofplannen legde, zei Kaag dat het vertrouwen weg is. Als je dat vindt, zeg je het vertrouwen in de coalitiepartner op. Maar dat durfde Kaag niet. Zo goed staat D66 er niet op in de peilingen.

Veel geschreeuw, weinig daadkracht. Toch is die alom aanwezige onvrede op termijn niet ongevaarlijk. Zeker niet als die weerklank vindt in de fractie. Daan de Neef, Kamerlid voor de VVD, is de eerste die zich openlijk verzet tegen het asielbeleid van zijn partij en daaruit de consequentie trekt op te stappen. Best opmerkelijk voor iemand die zich heeft ontpopt tot vertrouwenspersoon, belangrijk partijadviseur en speechschrijver van Mark Rutte.

Als Kamerlid stak hij niet met kop en schouders boven de rest uit, maar als vertrouweling is zijn vertrek ronduit pijnlijk voor de premier. Fractievoorzitter Sophie Hermans nam wel heel makkelijk afscheid van De Neef, die in 18 jaar tijd zijn sporen in de partij heeft verdiend. Maar dat gebeurt wel vaker bij de VVD.

“Het wordt een heet najaar en de kiezers hebben de meeste regeringspartijen al in de steek gelaten.”

De actie van De Neef stimuleert niet alleen de critici binnen de VVD om het verzet voort te zetten, ook in andere partijen kan het vertrek van de VVD’er navolging krijgen. Het ‘onmenselijk en ijskoud’ asielbeleid brengt ook fractieleden van CDA, D66 en ChristenUnie in gewetensnood.

Het wordt een heet najaar. Alle regeringspartijen organiseren congressen, hetzij vrijwillig omdat er nu eenmaal een najaarscongres moet worden gehouden, hetzij gedwongen om rust in de tent te brengen. Maar succes is niet verzekerd.

De kiezers hebben de meeste regeringspartijen al in de steek gelaten: in de peilingen van EenVandaag verliest de VVD zeven zetels, D66 zes en het CDA ook zes. Alleen de ChristenUnie weet zich met hangen en wurgen staande te houden. Met de verkiezingen voor Provinciale Staten (en dus de Eerste Kamer) op komst is dat geen prettig vooruitzicht voor Rutte-4.