‘Boze burgers die het systeem haten’: waarom de rellen in Nederland verder gaan dan een COVID-avondklok

Beschreven als het ergste geweld dat in meer dan vier decennia in Nederland is uitgebroken, zijn de rellen in Nederlandse steden deze week een belangrijk moment geworden in de poging van het land om de verspreiding van het coronavirus in te dammen.

Aangevuurd door de goedkeuring van een nachtklok door het Nederlandse parlement, die zaterdag van kracht werd, wiegden gewelddadige protesten Amsterdam en Eindhoven, voordat ze zich in de daaropvolgende dagen verspreidden naar Rotterdam, Den Haag, Den Bosch, Gouda, Amersfoort, Haarlem en verder weg.

De overwegend jonge demonstranten, die zich organiseerden op sociale media-apps, trokken door de straten van de stad en vernielden en plunderden winkels, gooiden stenen en vuurwerk naar de politie en staken in sommige gevallen auto’s in brand. In de stad Urk werd een testfaciliteit voor coronavirus in brand gestoken. In Enschede werden stenen naar een ziekenhuis gegooid.

Met hun aantal extreemrechtse extremisten, hooligans, COVID-19-ontkenners en politieke demonstranten, lijkt er op het eerste gezicht geen verenigende motivatie achter de rellen te zijn. Of is er?

“Er is een verband en dat is wantrouwen in de overheid, haat tegen de overheid, en nog breder, haat en wantrouwen als het gaat om allerlei maatschappelijke instellingen”, zegt dr. Jelle van Buuren, universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden en een expert in veiligheidskwesties en complottheorieën, vertelde Euronews.

“Dit wantrouwen, deze haat, wordt door de jaren heen aangewakkerd door een diversiteit aan grieven, woede, slechte ervaringen en motivaties. En daarom is het zo moeilijk om dit fenomeen te groeperen. Het is echt eclectisch”.

Behandeling van de pandemie

Terwijl de meeste van degenen die de afgelopen dagen in opstand kwamen door de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb als “schaamteloze dieven” werden bestempeld, protesteerden sommigen van de deelnemers in de eerste plaats tegen hun legitieme bezorgdheid over de aanpak van de pandemie in het land.

Na de ineenstorting eerder deze maand , werd de door schandalen getroffen regering van premier Mark Rutte – die nu als conciërge-regering opereert – gedwongen om de goedkeuring van wetgevers te zoeken om nieuwe pandemie-gerelateerde beperkingen op te leggen.

Ondanks felle kritiek kwamen veel oppositiepartijen overeen om met de regerende coalitie te stemmen om een ​​avondklok in te stellen van 21.00 uur tot 04.30 uur.

Onder degenen die de verhuizing aan de kaak stelden, was de controversiële figuur Geert Wilders, de leider van de grootste oppositiepartij, de extreemrechtse Partij voor de Vrijheid (PVV), die beweerde dat de avondklok “een teken van totale onmacht en paniek” van de regering was.

Tot de afgelopen maanden had de liberaal geleide regering van Rutte een meer ontspannen benadering van pandemische maatregelen gevolgd door zich te verzetten tegen mandaten voor het dragen van maskers, bedrijfssluitingen en uitgaansverboden zoals te zien was in haar Europese buren.

In een duidelijke koerswijziging kregen bars en restaurants echter de opdracht om in oktober te sluiten, gevolgd door scholen en niet-essentiële winkels in december. De avondklok – de eerste sinds de Tweede Wereldoorlog – was slechts de laatste maatregel in de aanscherping van de beperkingen om de verspreiding van het virus tegen te gaan en daarmee een toenemende onvrede met de regering.

Toch blijkt uit peilingen dat een meerderheid van de Nederlandse bevolking de aanpak van de regering steunt, maar dat wil niet zeggen dat ze het eens zijn met de richting die het land in het algemeen inslaat.

“Er zijn meer mensen die het coronabeleid min of meer accepteren; niet omdat ze het leuk vinden, maar omdat ze denken dat het gewoon nodig is”, aldus van Buuren. “Maar ze zijn ook erg kritisch over bepaalde aspecten van de Nederlandse politiek van de afgelopen 10, 15, 20 jaar.”

Diepere verdeeldheid

Volgens van Buuren waren er veel maatschappelijke problemen lang voordat ze overgingen tot geweld dat deze week in heel Nederland te zien was.

Vooral de onzekerheid over de werkgelegenheid en de opkomst van flexibele contracten hebben jongeren gedemoraliseerd. Ook huisvesting is voor velen steeds duurder geworden. De onvrede met de EU is ook merkbaar begonnen toe te nemen, evenals de kritiek op het immigratiebeleid van het land, waarin de multiculturele samenleving stevig onder de loep wordt genomen.

“Daarnaast is er bijvoorbeeld een groep mensen meer uit de spirituele New Age beweging, die altijd heel kritisch zijn geweest als het om de grote farma gaat, maar ook als het om vaccinatie gaat”, legt van Buuren uit. “Dus ze springen ook op deze trein, maar vanuit een ander perspectief.”

Is deze gewelddadige opkomst, met zijn anti-establishment, coronavirus-ontkennende en anti-vax-neigingen, een voorbeeld van de transatlantische besmetting van Trumpiaanse ideeën of is dit meer een binnenlandse trend?

“Ik denk dat het iets huiselijks is, want die ondertoon van ontevreden burgers, boze burgers, mensen die een hekel hebben aan het systeem, maakt al lang deel uit van de Nederlandse samenleving”, zei hij. “Een van de eerste signalen was bijvoorbeeld tijdens de verkiezingen waarin Pim Fortuyn werd vermoord”.

De rechtse politicus Fortuyn werd negen dagen voor de algemene verkiezingen van 2002 doodgeschoten voor een radiostation in Hilversum, Noord-Holland. Zijn moordenaar, Volkert van der Graaf, was een linkse activist die tijdens zijn proces zei dat hij handelde tegen wat hij zag als Fortuyn’s zondebok van moslims voor de Nederlandse maatschappelijke problemen.

De moordaanslag schokte het land en legde de diepe verdeeldheid in de Nederlandse samenleving bloot die ongecontroleerd was blijven hangen.

“Voor veel mensen was het nogal onverwacht. De overtuiging was dat we in zoiets als een paradijs leefden, maar plotseling leek er een grote groep in de samenleving te zijn met een totaal andere kijk op hoe het met de samenleving ging” zei van Buuren.

“Deze ondertoon in de samenleving, soms meer manifest, soms meer zichtbaar. Soms wordt het meer gepolitiseerd omdat er een politieke vertegenwoordiging is; dat was Pim Fortuyn 20 jaar geleden, later stapte Wilders in”.

Wilders is een prominente plek geweest in het Nederlandse politieke landschap, wiens uitgesproken standpunten over immigratie en de islam hem voor de rechtbank hebben gebracht en hem hebben gedwongen te leven met strikte beveiligingsmaatregelen vanwege voortdurende bedreigingen.

Dat wil niet zeggen dat wat zich momenteel in Nederland manifesteert, geïsoleerd gebeurt.

“Het is een binnenlandse aangelegenheid, maar het past binnen een bredere internationale trend die je in de Verenigde Staten maar ook in andere Europese landen ziet”, legt van Buuren uit. “Het extreemrechtse, rechtse populisme, complottheorieën, wantrouwen tegen de liberale elite, wantrouwen tegen de media; dat is ook een internationaal fenomeen”.

Voortdurende steun voor Rutte

De regering van Rutte werd overspoeld door een schandaal over de verdeling van kinderbijslag en moest op 15 januari aftreden, slechts enkele maanden voor de volgende algemene verkiezingen op 17 maart.

Volgens de meest recente peilingen blijft zijn VVD-partij de meest populaire, wat betekent dat Rutte in het volgende kabinet weer de touwtjes in handen zou kunnen nemen.

Dat gezegd hebbende, heeft het beleid van liberalisering van de economie van het land in combinatie met langdurige bezuinigingen op welzijnsprogramma’s die de opeenvolgende regeringen in de afgelopen twee decennia hebben gevolgd, alleen maar gediend om de kloof in de Nederlandse samenleving te vergroten.

“Al deze ontwikkelingen zijn zichtbaar in Nederland, maar soms is het er en zie je het niet en zie je het niet omdat het geen stem heeft”, stelt Van Buuren.

“Deze hele coronasituatie was al een perfecte storm, want ik kan het begrijpen, we leven in gekke tijden.

“Alles wat normaal was, zoals elkaar ontmoeten en naar de kroeg gaan, enz. Werd plotseling verboden. Lange tijd werden we geregeerd door noodmaatregelen zonder enige democratische controle, dus er is veel angst, onzekerheid en een algemeen gevoel van onbehagen” .

De partij van Rutte lijkt gered te zijn van de woede van het Nederlandse publiek nu de gevolgen van het kinderbijslagschandaal beginnen af ​​te nemen. Maar bredere zorgen over de pandemie lijken de steun voor continuïteit in het licht van onzekere tijden te versterken.

“Dat zou de reden kunnen zijn waarom veel mensen op dit moment niet bewegen als het gaat om hun politieke voorkeuren”, aldus van Buuren.