De belachelijke hoge kosten van Willem, Maxima en Amalia

Het inkomen van Amalia, de verbouwing van Huis ten Bosch, het onderhoud van de Groene Draeck, subsidie voor het kroondomein, de Griekse vakantievilla van de koning. Keer op keer is er gedoe over de kosten van het koningshuis. Woensdag debatteert de Tweede Kamer over het geld dat volgend jaar naar de Oranjes gaat. Zeven vragen en antwoorden over de euro’s waar het allemaal om draait.

Hoeveel verdienen de leden van het Koninklijk Huis?

Op het salarisstrookje van koning Willem-Alexander staat 998.000 euro – 27 keer het inkomen van Jan Modaal. Koningin Máxima ontvangt volgend jaar 396.000 euro en prinses Beatrix 564.000 euro aan inkomen. Hun lonen volgen de salarisontwikkeling van ambtenaren. De overige vier volwassen leden van het Koninklijk Huis –prins Constantijn, prinses Margriet en echtgenoten– krijgen geen uitkering. Zij zorgen voor hun eigen inkomsten.

Volgend jaar krijgt ook prinses Amalia voor het eerst geld van de staat. Vanaf haar achttiende verjaardag op 7 december kan de kroonprinses rekenen op een vorstelijk inkomen: de laatste maand van het jaar krijgt ze 20.000 euro. Het jaarsalaris in 2022 komt neer zo’n 296.000 euro.

Van de nieuwe generatie Oranjes krijgt straks alleen de meerderjarige troonopvolger een toelage. Amalia’s jongere zussen mogen met een zelfgekozen baan de kost verdienen.

Waarom een jaarsalaris van 296.000 euro voor een 18-jarige?

Dat staat zo in de wet. De kroonprinses krijgt zo veel geld natuurlijk niet voor niets. „Ze moet vanaf dan op ieder moment haar vader kunnen opvolgen. En ze heeft geen andere keuze”, legde premier Rutte eerder uit. „Daar mag ook zeker iets tegenover staan”, vindt hij.

Vanaf de volwassen leeftijd krijgt Amalia dan ook verplichtingen van de Nederlandse staat op haar bordje, zoals het lidmaatschap van de Raad van State. De vraag is wel hoe dat wordt vormgegeven als de prinses na haar middelbareschoolexamen eerst een tussenjaar neemt en „de wijde wereld gaat verkennen”, zoals haar vader vertelde.

De afgelopen jaren leidde de toekomstige toelage voor de kroonprinses steevast tot politieke debatten. „Puur populisme”, noemt premier Rutte de kritiek. In 2008 stemde de Tweede Kamer nog unaniem voor de regeling. Nu de cijfers daadwerkelijk op de begroting staan, protesteren politieke partijen.

Betaalt de koning belasting?

De drie leden van het Koninklijk Huis die momenteel een uitkering van de staat krijgen, betalen daar geen belasting over. Die fiscale vrijstelling geldt ook voor schenkingen, erfenissen en het deel van het vermogen dat gebruikt wordt voor de uitoefening van hun functie. Daardoor behoudt de koning het vermogen dat hij „nodig heeft voor de uitvoering van het koningschap”, legt de website van het Koninklijk Huis uit.

Het paleis doet dus wel belastingaangifte over het privévermogen van de koning. Verder betalen koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Beatrix natuurlijk btw over hun boodschappen en ook hondenbelasting. Tot 1972 gold voor alle leden van het Koninklijk Huis complete belastingvrijstelling.

Sommige politieke partijen dringen erop aan dat de koning net als iedereen inkomstenbelasting betaalt. Allemaal administratief gedoe, volgens Rutte. Het loon van de Oranjes zou dan eerst verdubbeld moeten worden voordat ze de helft weer naar de Belastingdienst brengen. Bovendien is een aanpassing van de Grondwet nodig, en dat kan alleen met een tweederdemeerderheid in zowel de Eerste als de Tweede Kamer.

Wat kost het koningshuis verder?

De koning, koningin, prinses Beatrix en –vanaf december volgend jaar– prinses Amalia krijgen naast hun uitkering ook een onkostenvergoeding voor personeel en materieel. Daarvan wordt alleen het personeel betaald dat rechtstreeks instructie krijgt van de Oranjes, in hun directe omgeving verkeert en grotendeels binnen de familiesfeer werkt. Denk aan de privésecretaris, de kok en het kindermeisje.

Op de begroting staat daarnaast in totaal 30 miljoen euro voor personeel en materieel. Uit deze pot wordt het overige hofpersoneel –260 fte– betaald. Net als verwarmings- en onderhoudskosten voor de paleizen, computers, printers, auto’s, paarden en het regeringsvliegtuig. Het bevat ook het budget voor Kroondomein Het Loo, een landgoed van 10.400 hectare op de Veluwe. Dat geld gaat naar het salaris van de zes faunabeheerders en de kosten voor terreinauto’s, wegen en wildrasters.

Verder is er in totaal 6,3 miljoen euro gereserveerd voor het Kabinet van de Koning (dat hem ondersteunt bij zijn grondwettelijke taken en de schakel is tussen de regering en het paleis), het Militaire Huis (dat zorgt voor militair ceremonieel en de organisatie van evenementen) en de Rijksvoorlichtingsdienst (die gaat over communicatie en contacten met de media).

Voor wie het intussen duizelt, even simpel: het koningshuis kost in Nederland ongeveer 2,60 euro per persoon per jaar.

Is dat alles?

Nee, want we weten niet alles. Om veiligheidsredenen blijft geheim hoeveel de beveiliging van de koning kost. Die euro’s komen uit de portemonnee van de ministeries van Justitie en Veiligheid en Defensie.

Ook staan er op een paar andere begrotingen uitgaven „in relatie tot het koningschap.” Buitenlandse Zaken bekostigt 2 miljoen aan staatsbezoeken, officiële bezoeken en werkbezoeken. Daarnaast gaat er 15,8 miljoen vanuit Binnenlandse Zaken naar de huisvesting en het reguliere onderhoud van de drie paleizen die de staat aan de koning ter beschikking stelt – Paleis Huis ten Bosch, Paleis Noordeinde en Paleis op de Dam. Defensie neemt jaarlijks 87.000 euro voor haar rekening voor onderhoud van de Groene Draeck, het zeiljacht dat prinses Beatrix cadeau kreeg van het Nederlandse volk toen ze achttien werd. En van het ministerie van Landbouw krijgt de koning jaarlijks een subsidie van 800.000 euro voor zijn kroondomein.

Tot 2010 werden allerlei geldbedragen nog verstopt in verschillende begrotingen. Nadat politici en journalisten mopperden over het gebrek aan transparantie, kwamen alle koninklijke kosten op één begroting te staan. Bijna allemaal dan, want naast de 45,7 miljoen op de begroting van de koning wordt nog 17,9 miljoen euro gereserveerd in de huishoudboekjes van de vijf genoemde ministeries. En soms duikt er ineens een onbekende transactie op, zoals de onderhoudskosten van de Groene Draeck. Tot grote ergernis van de Tweede Kamer.

Zijn de Oranjes duur vergeleken met andere Europese koningshuizen?

Best wel, volgens de Belgische hoogleraar Herman Matthijs, die daar diverse keren onderzoek naar deed. Nederland heeft niet het duurste koningshuis, maar ook lang niet het goedkoopste.

Bedragen vergelijken is wel lastig, omdat elk land de kosten anders in kaart brengt. Zo krijgt de Deense koningin Margrethe volgend jaar een salaris van omgerekend 12 miljoen euro, maar daarvan moet ze ook personeel, vervoer en onderhoud van paleizen betalen. En zo zijn er meer landen waar het staatshoofd min of meer zelf mag bepalen welk deel van zijn inkomen naar onkosten gaat en wat hij zelf houdt. Verder kennen naast Nederland alleen het Deense en Noorse koningshuis belastingvrijstelling. De koningin van Denemarken betaalt weer wel erfbelasting.

Ongetwijfeld zullen politici Rutte woensdag vragen of de koning in economisch zware tijden niet wat kan inleveren. Sommige collega’s van Willem-Alexander halen vrijwillig de broekriem aan. Zo verlaagde prins Albert van Monaco midden in de coronacrisis zijn budget met bijna 40 procent. In deze moeilijke tijden wilde hij het goede voorbeeld geven en bijdragen aan kostenbesparing.

In België gebeurde ook zoiets: op verzoek van koning Filip krijgt zijn 18-jarige dochter Elisabeth geen dotatie. Zo’n staatsinkomen vond de vorst niet gepast zolang de kroonprinses nog geen publieke functies vervult.

Wat levert het Koninklijk Huis Nederland op?

De waarde van een stabiel en samenbindend koningshuis is natuurlijk niet in geld uit te drukken. Toch zou ook de Nederlandse schatkist profiteren van een zogenoemde „monarchiebonus”, zo berekende econoom prof. dr. Harry van Dalen in 2007.

Hij kwam toen uit op een rendement van 4 à 5 miljard euro. Dat is volgens hem vooral te danken aan de stabiliteit die het koningshuis uitstraalt naar het buitenland. Dat zou eerder investeerders aantrekken. Bovendien brengen handelsmissies bij staatsbezoeken geld in het laatje. De animo onder bedrijven is groter als het gaat om een reis in het kielzog van de koning. Sommige betrokkenen menen ook dat deuren sneller opengaan door de koninklijke aanwezigheid en status die zo’n bezoek heeft.