Formatie: Degene die lekte, pleegde een misdrijf

‘Wat is er aan de hand in Nederland?’ was begin deze maand de kop van een artikel eerder op dit blog . Annelien De Dijn, al geruime tijd bezig aan een tournee langs Nederlandse media om de Nederlandse vertaling van haar boek Vrijheid te promoten, beschreef daarin wat de Nederlandse Tweede Kamer op dat moment bezighield.

Het artikel was goed getimed. Die nacht namen alle Nederlandse partijen, de VVD uitgezonderd, een motie van afkeuring aan tegen VVD-premier Mark Rutte. Het artikel wekte de indruk dat zowel de toeslagenaffaire als de kwestie ‘Positie Omtzigt, functie elders’ nog onbekend waren bij het publiek. Dit werd anderhalve week later bevestigd aan het begin van een interview met columnist Els van Doesburg. Doorbraak blijkt ‘verscholen voor het brede publiek’ (dixit Joël De Ceulaer). Geachte lezer, u riskeert een informatievoorsprong!

Formatie

De stand van zaken omtrent de kabinetsformatie kan in één alinea worden samengevat. In ‘Den Haag’ willen de overige partijen af van Rutte. Diens eigen VVD, grootste partij, blijft achter hem staan. Een kabinet zonder VVD zou echter minimaal acht partijen vergen. Deels door de PVV van Geert Wilders (17 Kamerzetels) en Forum voor Democratie van Thierry Baudet (8 zetels). Dus zijn de rechts-liberale VVD (34), het links-liberale D66 (24) en het christendemocratische CDA (15) tot elkaar veroordeeld. De vraag is wie als vierde partij de komende coalitie aan een meerderheid helpt.

Voor wie meer dan enkel het strikt noodzakelijke wil weten, volgt een tweede alinea. Als nieuwe verkenner werd een oude vertrouwde aangesteld: minister van Staat Herman Tjeenk Willink. Tjeenk Willink, vicevoorzitter van de Raad van State van 1997 tot 2012, was informateur bij de onderhandelingen die leidden tot het eerste Paarse kabinet (1994-1998) en de kabinetten Rutte I (2010-2012) en III (2017-2021). In 1999 verzekerde hij het voorbestaan van Paars-II na de Nacht van Wiegel. Ook nu trok Tjeenk Willink de stukgelopen onderhandelingen uit het slop. Hij leek te werken aan een akkoord op inhoud. Dat in zijn voorstellen voorgesorteerd leek te worden op toetreding van de sociaaldemocratische PvdA wekte weinig verbazing. Tjeenk Willink is van ‘PvdA-adel’.

‘Sensibiliseren Omtzigt’

Afgelopen woensdag werd de rust in de tent ruw verstoord. RTL Nieuws publiceerde gelekte notulen uit ministerraadsvergaderingen. De notulen schetsten een ontluisterend beeld. De ministers besloten bewust informatie over de toeslagenaffaire achter te houden voor de Tweede Kamer. En toen al werd, naast SP-Kamerlid Renske Leijten, vooral CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt als luis in de pels beschouwd. Geciteerd wordt Wopke Hoekstra, CDA-minister van Financiën, die meedeelde dat de CDA-top had ‘geprobeerd de heer Omtzigt te sensibiliseren (tot rede te brengen, nvda.), maar dat is niet gelukt.’

Waarom was een maand geleden ophef ontstaan? Vanwege de suggestie dat bewindspersonen het kritische Kamerlid Omtzigt weg zouden willen promoveren. Waarom werd in de nacht van Witte Donderdag op Goede Vrijdag een motie van afkeuring aangenomen? Omdat Kamerbreed ongenoegen bestond over de gewoonte van Rutte om zich strategisch zaken niet te kunnen herinneren? Het was vanwege Omtzigt en Leijten dat de toeslagenaffaire boven water kwam. De geest is dus weer uit de fles. Eiste de Kamer vorige maand dat alle verkennersaantekeningen over de formatie openbaar werden gemaakt, nu wil ze hetzelfde voor notulen van de ministerraad. Rutte heeft dat inmiddels toegezegd. Waarbij een probleem overeind blijft: is samenwerking mogelijk als niks vertrouwelijk kan worden besproken?

Het nieuwe leiderschap van D66

De formatie van het eerste kabinet Rutte in 2010 verbrak het record van de formatie van 1977. Het nieuwe akkoord werd alweer verbroken in 2017, bij de onderhandelingen over Rutte III. Indien ook deze formatie een tijd duurt, is gewoontedier Rutte in ieder geval consequent.

Wat tegen het zere been moet zijn van D66. Hun verkiezingscampagne draaide namelijk om ‘nieuw leiderschap’. Sinds de verkiezingsuitslag bedrijft partijleider Sigrid Kaag echter vooral oude achterkamertjespolitiek. De woensdag na de door Kaag ingediende motie van afkeuring koos de Tweede Kamer een nieuwe voorzitter. Met 74 van de uitgebrachte 139 stemmen werd Vera Bergkamp (D66) verkozen. Slechts één zetel meer dan het aantal Kamerleden van VVD, D66 en CDA. De motie had Kaag ingediend uit onvrede over het haperende geheugen van Rutte. Gevraagd naar het sensibiliseren van Omtzigt, antwoordde de ontwikkelingsminister: ‘Ik weet persoonlijk niet of ik op die momenten bij de ministerraad aanwezig was. Of ik toen fysiek in Nederland was of op reis, bijvoorbeeld in Niger.’ Helaas blijkt uit de presentielijst …

Laatste vraag: wie heeft gelekt? Wettelijk gezien blijven notulen van de ministerraad 25 jaar geheim. Degene die lekte, pleegde een misdrijf.