Indignatie redactie 
De energieprijzen stijgen omdat met name gas schaars is. Dat heeft met veel te maken, maar vooral met het feit dat Rusland de gasvoorziening altijd heeft gezien als een middel om politieke druk uit te oefenen. Nu gebruikt Gasprins Poetin zijn energievoorraden om de ingebruikname van Nordstream 2 te versnellen. Van Oliver Stok.
De gasprins, zittend in het Kremlin, wast in onschuld zijn handen, terwijl in West-Europa de strijd om gas is begonnen. De gasprins, het is Vladimir Poetin, de Russische president. Tot zijn domein behoort ook Gazprom, ’s werelds grootste aardgasproductiebedrijf, dat met een marktkapitalisatie van ongeveer 98 miljard dollar bijna twee keer zo groot is als de Duitse chemiereus Bayer. De Russische staat heeft 50 procent en één aandeel in het bedrijf en heeft een meerderheid van de zetels in de raad van commissarissen. Het hoofd van Gazprom is al twintig jaar de Russisch-Duitse Alexei Miller. Poetin heeft hem meermaals de Order of Merit of the Fatherland toegekend en onlangs verlengde hij het contract van de manager met vijf jaar. Het Amerikaanse tijdschrift Forbes beschouwt hem als een van de machtigste – en rijkste – mensen ter wereld. Als Poetin de gasprins is Miller is zijn veldmaarschalk, die met een leidingnetwerk van meer dan 200.000 kilometer waardoor hij zijn gas in Rusland kan distribueren en naar West-Europa kan leiden, kan kiezen tussen warm of koud, goedkope of dure elektriciteit, licht of donker. Op dit moment lijkt het erop dat de prins en zijn maarschalk hebben gekozen voor koud, duur en donker. “Europa wordt blauw van de kou zonder Russisch gas”, kopte het Moskouse dagblad “Nezavisimaya Gazeta”. besloten duur en obscuur. “Europa wordt blauw van de kou zonder Russisch gas”, kopte het Moskouse dagblad “Nezavisimaya Gazeta”. besloten duur en obscuur. “Europa wordt blauw van de kou zonder Russisch gas”, kopte het Moskouse dagblad “Nezavisimaya Gazeta”.
In West-Europa is het volgende gebeurd: De prijzen rijzen de pan uit, wat vooral komt door stijgende energiekosten. Vooral de stijging van aardgas is sterk. Alleen al sinds januari 2020 is de prijs op de termijnmarkten fors gestegen. Op een van de belangrijkste virtuele gasfuturesmarkten, de ‘Title Transfer Facility’ in Nederland, explodeerde de prijs voor aardgas per megawattuur van net geen 17 euro op 4 januari 2021 naar ruim 72 euro. Dat was een recordstijging van ruim 320 procent. Ter vergelijking: de prijs op deze beurs ligt gemiddeld tussen de 15 en 20 euro op lange termijn. Natuurlijk zijn er andere markten die niet zo dramatisch zijn. Op de spotmarkten bijvoorbeeld, waar aardgas op korte termijn van eigenaar wisselt, is de prijsstijging minder dramatisch: Hier is het tussen januari en augustus ‘slechts’ meer dan verdubbeld voor aardgas. Maar ongeacht de basis waarop aardgas wordt verhandeld, de waarde berekend en de prijsontwikkelingen vergeleken: het is duidelijk duurder geworden voor industriële en particuliere klanten.
Het grotere probleem hierbij zijn industriële klanten die afhankelijk zijn van aardgas. Alleen de chemische industrie verbruikt in grote hoeveelheden fossiele brandstoffen. De industrie is goed voor een groot deel van de industriële consumptie. Daarnaast zijn er staalproducenten die voor de productie van speciaal staal afhankelijk zijn van gas. De grootste begunstigde van de ontwikkeling daarentegen is natuurlijk degene die aan de bron zit. Hoe meer het gas kost, hoe meer het vast komt te zitten in de schatkist van Gazprom. Dus de gasprins zou tevreden kunnen zijn.
Veel hoeft hij niet te doen, want de prijsstijging voor gas heeft vier oorzaken waar hij niet verantwoordelijk voor is. Een centrale reden voor de galopperende gasprijzen is de sterke vraag vanuit Azië, waar niet alleen de Chinese economie na de pandemie weer op gang is gekomen. Ondertussen gaan ook schepen met Amerikaans vloeibaar gas bij voorkeur naar Shanghai of Osaka. Daar wordt voor het door ex-president Donald Trump zo zwaar geadverteerde ” Freedom Gas” meer betaald dan in Europa.
Tweede reden: er is een nijpend gastekort in Europa. De grote gasopslagen zijn ongebruikelijk leeg voor de tijd van het jaar. De vraag, die na het einde van veel coronamaatregelen weer aantrok, werd van hen gedekt. Nu bijvullen is duur, meestal eerder in het jaar is bijvullen goedkoper. “De prikkel voor handelaren en leveranciers om nu veel gas in te kopen voor opslag is laag”, zegt gasmarktexpert Jens Völler van het Berlijnse adviesbureau Teamconsult met het oog op de hoge gasprijzen.
Daarnaast, en dit is de derde reden, is de prijs van CO2 merkbaar. Het wordt naar boven gedreven door de richtlijnen voor klimaatbescherming van de Europese Commissie omdat de EU de uitstoot wil verminderen. In principe werkt dit ook, maar het gevolg is dat de vraag in eerste instantie wordt gestuurd van kolen naar gas, waarvan de verbranding resulteert in minder CO2-uitstoot.
En tot slot hebben de gashandelaren in de EU gewoonweg gegokt onder de indruk van emissiehandel. In plaats van langlopende leveringscontracten te onderhandelen, is de EU overgestapt op kortetermijnhandel op de energiebeurzen. Rainer Seele, voorzitter van de Duits-Russische Kamer van Koophandel en voormalig hoofd van de energiebedrijven Wintershall en OMV, bekritiseerde het feit dat in de EU te veel werd gesteld op “het vrije spel van vraag en aanbod”. Door af te zien van langlopende leveringscontracten voor pijpleidinggas, zijn er nu risico’s, “waarvan de gevolgen nu de Europese industrie en miljoenen particuliere huishoudens treffen.”
In deze precaire situatie zijn een paar woorden genoeg voor de gasprins om de fragiele markt in de ene of de andere richting te sturen. De Oekraïners, die al tientallen jaren afhankelijk zijn van gas van hun onbeminde en invasieve buren, kennen het systeem: Rusland gebruikt gas niet alleen als handelsartikel, maar ook als een middel voor geopolitieke druk, zegt Mychajlo Honchar, hoofd van het Oekraïense Centrum voor Wereldwijde Studies. De ongekende stijging van de gasprijzen is het resultaat van een strategie van het Kremlin om de gaslevering aan de EU kunstmatig te verminderen. Zijn aanname: Gazprom wil eigenlijk alle spelregels doorbreken. “Op deze manier wordt de EU gechanteerd om alle wettelijke beperkingen op de exploitatie van de Nord Stream 1, Nord Stream 2 en Turkish Stream-pijpleidingen op te heffen”, zegt de deskundige in een interview met een Oekraïens dagblad. Hij spreekt over de gasmarkt als een toneel voor ‘oorlogsoperaties’. De Duitse groene politicus Oliver Krischer gaat in dezelfde richting. Hij weet het zeker: “Ten minste de helft van de gestegen gasprijs is te danken aan Gazprom en Vladimir Poetin. Dit is ook het tactische gezelschapsspel om de goedkeuring van de Nord Stream 2-pijplijn door te drukken, “legt Krischer uit.
Zo noemen zowel de Oekraïense als de Duitse kant het project waar Poetin zich daadwerkelijk mee bezig zou kunnen houden: Nordstream 2. Het Kremlin maakt er geen geheim van dat de pijpleiding die wel is voltooid maar nog niet in gebruik is genomen, de achilleshiel is geworden. In een verklaring op 7 oktober verklaarde de Russische vice-premier en minister van Energie Alexander Nowak dat Rusland klaar was om dit jaar “recordhoeveelheden gas” naar Europa te exporteren. Maar: om dit te doen, zou de Nord Stream 2-gasleiding snel moeten worden gecertificeerd. Tom Marzec-Manser, hoofd gasanalyse bij het adviesbureau ICIS in Londen, interpreteert het als volgt: Rusland en Gazprom beperken strategisch en bewust de export naar Europa in de zin dat ze niet aan de extra vraag voldoen.
En inderdaad is er iets vreemds aan de hand rond Nordstream 2, of beter gezegd: het vreemde is dat er niets gebeurt. De controversiële pijpleiding in de Oostzee is voltooid, maar wordt mogelijk niet in gebruik genomen vanwege een gebrek aan certificering. Vanwege EU-eisen moet de pijpleiding in de Duitse territoriale wateren worden geëxploiteerd door een onafhankelijke derde partij, zodat gasproductie en transport niet in één hand zijn. Nordstream 2 AG heeft bij het Federaal Netwerkagentschap een aanvraag ingediend om zelf als onafhankelijke transmissiesysteembeheerder op te treden. Experts achten het zeer de vraag of dit in overeenstemming kan worden gebracht met de EU-eisen. Het Federale Netwerkagentschap en de EU hebben tot tien maanden de tijd om de certificeringsaanvraag voor Nord Stream 2 in te perken. Dat het weer zomer wordt Nadat Europa zichzelf een winter lang blauw heeft bevroren, kan het degenen die dit goedkeuringsproces uitvoeren blijkbaar niet schelen. Het is ook onverklaarbaar waarom deze horde pas verschijnt nadat de pijpleiding is aangelegd en waarom niet vooraf aan een oplossing is gewerkt. In ieder geval gaat de Gasprinz niet echt lekker naar beneden en spant hij zijn spieren.
In de EU wil echter niemand gechanteerd worden en zeker niet de indruk wekken juridische procedures te versnellen zodat het controversiële Nordstream 2-project operationeel kan worden. De politieke belemmeringen, van de Poolse zorgen over het project tot het tijdelijke Amerikaanse veto, waren al groot genoeg. Daarom hebben de Europeanen geen andere keuze dan een beroep te doen op het geweten van de prins. De uitvoerend directeur van het Internationaal Energie Agentschap (IEA), Fatih Birol, roept Rusland op om te bewijzen dat het een “betrouwbare leverancier” is door de leveringscrisis te helpen verlichten. En de nog steeds zittende bondskanselier Angela Merkel sloot zich aan bij het betoog van Poetin en zei: “Rusland kan alleen gas leveren op basis van contractuele verplichtingen en niet zomaar.” De vraag rijst of er überhaupt wel genoeg gas is besteld. Dat zal Poetin met tevredenheid hebben gehoord. In ieder geval werkt de strategie van hem en Gazprom-manager Miller om Russisch gas zo duur mogelijk te verkopen en de nieuwe pijpleiding zo snel mogelijk te vullen met gas.
