Indignatie redactie 
De EU ziet zichzelf graag als hoeder van de democratie, landen die niet aan hun standaarden voldoen wat betreft democratie en rechtsspraak, moeten gestraft worden. Ondertussen trekt de EU met iedere nieuwe top meer macht naar zich toe, terwijl het instituut volgens velen een aanzienlijk democratisch tekort heeft.
Dit alles doet de vraag rijzen hoe democratisch en rechtsvriendelijk de EU zelf eigenlijk is.
De basis van democratie is dat de wil van de demos – het volk – de bron is van legitieme machtsuitoefening. Deze wil mag niet worden beïnvloed door vooraf te dreigen met sancties of repressie als de door machthebbers gewenste keuze niet wordt gemaakt. Het moet de meest haalbare vorm van de vrije wil van het volk vertegenwoordigen.
Eind september kreeg Ursula Von Der Leyen de vraag: ‘Maakt u zich zorgen over de verkiezingen in Italië?’ Haar veelzeggende antwoord was: ‘We zullen het zien, als het in de foute richting gaat hebben we middelen zoals in Polen en Hongarije.’ Eerder dit jaar, bij verkiezingen in Hongarije, gebeurde ongeveer hetzelfde. De beslissingen over sancties werden uitgesteld tot vlak na de verkiezing om te voorkomen dat anti-EU sentimenten een nog vruchtbaardere bodem zouden krijgen. Toen bleek dat Fidesz had gewonnen in Hongarjie, volgde heel snel de aankondiging van financiële sancties. Dit staat in schril contrast met wat democratie zou moeten zijn, namelijk de vrije wil van het volk uitvoeren zonder dreiging sancties of repressie.
Commissie heeft bijzondere relatie met referenda
Dat de Europese Commissie weinig verstand heeft van democratie kan geen verrassing zijn aangezien de volledige commissie ongekozen is. Men heeft in veel gevallen niet eens op een stembiljet gestaan, laat staan dat er ook maar één persoon op gestemd heeft. Vaak werd men na een nacht achterkamertjesonderhandelingen als een soort moeizame nageboorte voorgesteld als Eurocommissaris met alle gevolgen van dien. Deze Eurocommissarissen bestaan dan ook regelmatig uit weggepromoveerde ministers en weggestemde premiers. Opeens krijgen deze benoemde commissarissen een podium om democratische verkiezingen in andere landen te bekritiseren en zelfs met sancties te dreigen.
Zodra de commissie officieel zitting heeft genomen is het praktisch onmogelijk om een commissaris uit deze commissie te laten verwijderen. De enige mogelijkheid is een motie van afkeuring indienen. Deze motie zou de hele commissie laten aftreden waardoor het voor velen een te zwaar instrument is. Daarnaast is er een twee derde meerderheid nodig om deze motie aan te nemen. Dit is in veel landen de meerderheid die nodig is voor een grondwetswijziging! Het mag dus niet verbazen dat er nog nooit een commissie is weggestemd.
In 2004 werd de flagrante schending van de democratische wens van de bevolking nog duidelijker. In 60% van de landen waar er oorspronkelijk een referendum over de Europese grondwet zou zijn, werd dit referendum uiteindelijk niet gehouden. En toen zowel Frankrijk als Nederland in een referendum met een hoge opkomst tegen de Europese Grondwet stemde, keerde grofweg ditzelfde verdrag terug onder een nieuwe naam: het Verdrag van Lissabon. Over dit verdrag mocht geen burger nog stemmen.
Duitsland op het strafbankje
Democratisch gezien schort er dus wel het één en ander aan de EU. Met de rechtsspraak is het al niet veel beter gesteld. Rechtspraak moet eerlijk, onafhankelijk en onpartijdig oordelen over wetten die door onze volksvertegenwoordiging zijn gemaakt. De belangrijkste wetten van een land zijn verzameld in de grondwet en om deze basisnormen voor altijd te bewaken hebben een aantal landen een grondwettelijk hof. In Duitsland is dit het Bundesverfassungsgericht, een zeer gerespecteerd instituut in de Duitse rechtspraak.
Toen dit hof zich na verschillende klachten van burgers en economen boog over het opkoopbeleid van de Europese Centrale Bank (ECB) oordeelde het dat dit opkoopbeleid ongrondwettelijk was en de ECB hiermee buiten haar bevoegdheden was getreden. Bovendien oordeelde het hof dat een eerder arrest over dezelfde zaak van het Europese Hof van Justitie (EHvJ) ‘onbegrijpelijk’ was. De Duitse Centrale Bank was volgens dit oordeel van het Bundesverfassungsgericht verplicht om zijn deelname aan het opkoopbeleid binnen drie maanden na de uitspraak stop te zetten.
Nadat dit opkoopbeleid ongrondwettelijk was bevonden heeft de ECB ervoor gekozen om extra documentatie te publiceren en vervolgens het beleid voort te zetten. Het Duitse parlement en de Duitse Centrale Bank oordeelden dat hiermee voldaan was aan de kritiek van het Bundesverfassungsgericht, hiermee werd het hof figuurlijk het zwijgen opgelegd. Maar hier bleef het niet bij. De Europese Commissie startte vervolgens een inbreukprocedure tegen Duitsland omdat men het Bundesverfassungsgericht had toegelaten hierover een uitspraak te doen en dit in strijd zou zijn met EU-recht. Het Duitse grondwettelijk hof mag van de Europese Commissie zijn kerntaak, namelijk het bewaken van de Duitse grondwet, niet meer uitvoeren.
Is Europese Hof van Justitie onpartijdig?
Daarnaast is er het bekende juridische principe nemo judex in causa sua (niemand is rechter in zijn eigen zaak). Dit Latijnse gezegde staat ook wel bekend als het onpartijdigheidsbeginsel dat iedere rechtbank moet waarborgen. Ook dit wordt in de Europese rechtsspraak en in het bijzonder door het EHvJ geschonden. In 2008 dreigden de salarissen van de Eurocommissarissen niet te worden verhoogd aangezien dit de normale procedure was als er zich een ernstige financiële crisis voordeed.
Alle 27 landen waren het hierover eens. Maar de commissarissen zagen dat niet zitten en spanden een zaak aan bij het EHvJ. Dit hof, dat onder dezelfde salarisregeling als de commissie valt, oordeelde echter dat zelfs de grootste financiële crisis in 90 jaar niet groot genoeg was om de salarissen niet te verhogen. Een grovere schending van het onpartijdigheidsbeginsel is moeilijk voor te stellen.
De EU heeft over heel de wereld een moraliserend vingertje over democratie en de rechtsstaat. Over het algemeen zijn de EU en de commissie zelf de meest antidemocratische instituten op ons Europese continent. Ze zijn ongekozen en waarschuwen bij monde van de machtigste vrouw van Europa vlak voor nationale verkiezingen om vooral niet verkeerd te stemmen, anders zullen er sancties volgen. Ze negeren referenda of laten het volk opnieuw stemmen en zelfs onwelgevallige uitspraken van het Duits grondwettelijk hof worden bestraft met een inbreukprocedure. Misschien wordt het tijd om de staat van de democratie inderdaad eens onder de loep te nemen. Maar laten we dan wel in Brussel beginnen.
