Indignatie redactie 
De tentakels van de Wagner Group strekken zich uit tot buiten Oekraïne
Vier dagen voor de invasie van Oekraïne werd een griezelig vooruitziende documentaire uitgezonden over France 5. Le monde en face: Wagner, l’armée de l’ombre de Poutine volgt ijverig de activiteiten van het “schaduwleger” van de Russische president: de Wagner Group, die militaire ‘oplossingen’ voor het Kremlin regelt. Sinds de film werd uitgezonden, zijn leden van de 6.000 man sterke huurlingenorganisatie uitgezonden naar Oekraïne. Hun orders: president Zelenskyy vermoorden en zijn regering in stukken hakken.
Dit is niet de eerste keer dat de Wagner Group deelneemt aan een oorlog; het is pas de eerste keer dat het de aandacht trekt van Britse kranten. In Frankrijk staat het echter al jaren op de radar. En met een goede reden. Het regime van Poetin heeft al lang bases in het zuiden van Frankrijk (Poetin zelf was eigenlijk op vakantie in Biarritz toen Jeltsin hem belde met het bevel het Kremlin over te nemen). Maar belangrijker is dat Wagner zich de afgelopen tien jaar in toenemende mate heeft bemoeid met de Franse invloedszones in het Midden-Oosten en Afrika: Syrië, Libië, de Centraal-Afrikaanse Republiek en, in januari van dit jaar, Mali, het middelpunt van de Franse operatie Barkhane tegen Sahel-jihadisten .
Zoals Alexandra Jousset en Ksenia Bolchakova’s tv-documentaire duidelijk maakten, is het belangrijkste probleem bij het begrijpen van de Wagner Group dit: het bestaat officieel niet. Geen enkel bedrijf met die naam is geregistreerd in Rusland. In plaats daarvan is Wagner een grijs netwerk van Russische bedrijven en huurlingenactiviteit. Maar wat wel duidelijk is in de duisternis zijn twee sleutelfiguren.
De oprichter en leider van Wagner is de voormalige Russische officier Dmitry Utkin, een veteraan van de Tsjetsjeense oorlogen. Naar verluidt was de militaire roepnaam van luitenant-kolonel Oetkin “Wagner”, naar Hitlers favoriete componist (Utkin is geobsedeerd door nazi-Duitsland, wat suggereert dat Poetins “de-nazificatie”-programma dichter bij huis zou kunnen beginnen dan de Oekraïne). Maar de macht achter de Wagner-troon is oligarch Yevgeny Prigozhin, die serieel wordt gesanctioneerd door de Verenigde Staten, onder meer voor zijn financiering van de trollenfabriek Internet Research Agency, die zich bemoeide met de Amerikaanse verkiezingen in 2016 en 2018.
In 2020 publiceerde onderzoeksnieuwssite Bellingcat telefoongegevens waaruit bleek dat Prigozhin in acht maanden tijd 99 telefoontjes had gepleegd naar de stafchef van Vladimir Poetin. Zo gezellig is Prigozhin met de Russische president dat hij de bijnaam ‘Poetins chef’ wordt genoemd, metaforisch waar hij serveert wat het Kremlin verlangt op het gebied van buitenlands beleid. Het Kremlin stelt zelf dat Prigozhin letterlijk de cateraar van Poetin is – hij is tenslotte een ervaren restauranthouder. Begonnen als hotdogverkoper in Leningrad, leidde Prigozhin een keten van stijlvolle restaurants die zelfs voor de levensgenieter Franse president Jacques Chirac goed genoeg was , en hij coördineerde vele banketten voor Poetin.
Toch ontkent het Kremlin voortdurend en krachtig dat het enige invloed op Wagner heeft. De Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian bekritiseerde de groep onlangs voor het ‘steunen’ van de regerende junta van Mali, en beschuldigde Rusland ervan te liegen over het bestaan van Wagner. “Toen we onze Russische collega’s naar Wagner vroegen, zeiden ze dat ze van niets wisten”, vertelde Le Drian aan France 24. Hij voegde eraan toe: “Als het gaat om huursoldaten die Russische veteranen zijn, die Russische wapens hebben, die door Russische vliegtuigen, het zou verrassend zijn als de Russische autoriteiten er niets van wisten.”
In werkelijkheid overlappen Wagner en Russische veiligheidsafdelingen elkaar. Poetin is gefotografeerd tijdens een Kremlin-banket met Wagner-troepen (inclusief Dmitry Utkin), wiens trainingsfaciliteit in Molkino in het zuiden van Rusland naast die van Russische speciale troepen, de spetsnaz , ligt .
De Wagner-groep ontstond in 2014 in Oekraïne, toen de Russische militaire inlichtingendienst ongemarkeerde troepen onder leiding van Utkin steunde bij de annexatie van de Krim. Sindsdien heeft het web van invloed van de groep zich verspreid naar het Midden-Oosten, Latijns-Amerika en vooral Afrika. Er volgden schokkende onthullingen over het gedrag van Wagner-strijders. In 2017 hebben vier Wagner-agenten – het kenmerkende schedellogo van de groep duidelijk zichtbaar op hun uniformen – een Syrische deserteur, Mohammed Taha Ismail al-Abdullah, verminkt en uiteindelijk met een schop onthoofd. (Het opsporen, ondervragen en vermoorden van rebellen en deserteurs is in hoge mate de modus operandi van de Wagner Group; in Oekraïne is het hoogstwaarschijnlijk aan het werk in gebieden die al door het Russische leger zijn ingenomen.) Een vijfde Wagnerian trad op als cameraman voor de film. Een rechtszaak die was aangespannen door de broer van al-Abdullah, kwam niet verrassend snel van de rechtbank van Moskou.
Ondertussen beweren in de Centraal-Afrikaanse Republiek zowel de VN als Frankrijk dat Wagner verantwoordelijk is geweest voor het verkrachten en beroven van ongewapende burgers in de landelijke gebieden van het land. Een exclusief document verkregen door France 5 beschrijft de executie van een man aan de kant van een weg in het noorden van het land door een Wagner-eenheid. In Libië bemachtigde de BBC een Samsung-tablet van een Wagner-jager, waaruit bleek dat hij ongemarkeerde personeelsmijnen had geplaatst in een burgergebied – een onvermengde oorlogsmisdaad, genoeg om een echt leger in de beklaagdenbank in Den Haag te krijgen.
Dat verklaart misschien waarom Poetin de Wagner Group gebruikt. In de woorden van Kevin Limonier, Professeur en Géopolitique et Études Slaves aan de Universiteit van Parijs, stelt het uitbesteden van operaties aan Wagner het Kremlin de “ontkenning van causaliteit” in staat. De kosten zijn ook een factor: Wagner financiert op creatieve wijze zichzelf (het regime van Bashar al-Assad liet de Groep 25% van de winst uit olie- en gasvelden in beslag nemen), waardoor de druk op de schatkist van Moskou werd opgeheven.
Maar het nut van de groep gaat verder dan dat. Door Wagner als proxy te gebruiken, wordt thuisonderzoek naar gevechtsverliezen vermeden. Maar liefst 600 honderd Wagnerianen stierven alleen al in Syrië. Begin 2018 vielen Wagner-jagers – die ongeveer £ 2.000 per maand betaalden, voornamelijk voormalige Russische stamgasten zijn – een buitenpost aan die werd bemand door Amerikaanse speciale troepen en hun bondgenoten in een Conoco-gasfabriek in de Syrische provincie Deir Ezzor: beschamend leed het Wagner-bedrijf 200 slachtoffers . Het is onwaarschijnlijk dat Yevgeny “The Chef” Prigozhin potentiële klanten zal informeren dat zijn crackkracht niet alles is wat het is.
Het is wel flexibel. Een onderzoek van de recente geschiedenis van de Centraal-Afrikaanse Republiek laat zien hoe Moskou Wagner heeft verschoven van gevechtsrollen naar het ondersteunen van fragiele regimes door middel van troepentraining, verdediging van installaties en de bescherming van topfunctionarissen. France 5 ontdekte ook dat Wagner achter trollenfabrieken in Mali en aangrenzende landen zit die anti-Franse propaganda verspreiden.
Geen enkel regime lijkt meer vatbaar voor de invloed van Wagner dan Mali, waar de verschijning van de groep in kamp 101, ten noorden van de luchthaven van Bamako, in januari een van de redenen was die de Franse president Emmanuel Macron gaf voor zijn recente besluit om 2.400 troepen terug te trekken uit de land. Macron vertelde de Franse media dat de Malinese militaire junta Wagner beschouwde als “de beste partners die ze kunnen vinden om hun macht te beschermen, niet om tegen het terrorisme te vechten”. Frankrijk was niet geïnteresseerd in junta-steun. Macron beweerde ook dat de Wagner-groep “kwam met roofzuchtige bedoelingen, maar waarom?”
Om Russische invloed op te bouwen, Monsieur Macron. Wagner is het nieuwe favoriete instrument van het Kremlin voor het vestigen van een politieke aanwezigheid in ontvankelijke regimes. Macrons terugtrekking uit de Sahel, waar het Franse leger een onvoldoende toegejuichte en onderondersteunde oorlog tegen islamitisch extremisme heeft gevochten, laat een vacuüm achter en de politiek heeft een hekel aan een vacuüm. Enter: Poetin, Prigozhin en 1.000 Wagner-troepen.
Oekraïne. Mali. Syrië. Wat de Wagner Group betreft, is het allemaal één gelijktijdige oorlog. Zoals Vassily, een actieve Wagner-huurling, tegen France 5 zei: “Op dit moment is de Russische Federatie nog geen imperium, maar het is van plan er weer een te worden… Wagner is een van de instrumenten om dit doel te bereiken.” Het gevaar is dat terwijl alle ogen op Oekraïne gericht zijn, Poetin de Wagner Group hanteert om overwinningen te behalen voor de Russische machtspolitiek in delen van de wereld waar Britse kranten minder aandacht aan besteden. En dat zou een echte Götterdämmerung zijn voor het Westen.
