Universeel basisinkomen maakt opgang door corona

Vadertje Staat die u elke maand als volwassene voor niks 1500 euro stuurt? Werkend of werkloos. Gedaan met stempelgeld en andere uitkeringen. Covid-19 en de staatscadeautjes om in leven te blijven en de economie te doen draaien zijn een laboratorium voor het UBI, het Universeel Basisinkomen. Is een UBI prima of een godsgeschenk voor lanterfanters?

Zekerheden op losse schroeven

Zelden hebben Belgische economen een wereldwijde reputatie. Een uitzondering is Philippe Van Parijs. Hij leidt internationaal met boeken, teksten en debatten de vechters voor het basisinkomen. Blackwell’s in Oxford heeft de grootste boekenkelder ter wereld, een fontein van wijsheid, en bij de economieteksten ligt Van Parijs met zijn Basic Income, A Radical Proposal for a Free Society and a Sane Economy van april 2019. Ik kocht het daar recent. In eigen land is de perfect drietalige Philippe Van Parijs, met Paul De Grauwe, de moderator van Re-Bel, een studiegenootschap van vriendelijke neo-Belgen.

Het Universele Basisinkomen (UBI) botst nog immer op scepticisme, maar de toon van de discussie is anders sedert Covid-19. De pandemie heeft de zekerheden van de welvaartsstaat op lossere schroeven gezet en daar profiteert de droom van een basisinkomen voor elke volwassene van. In de rijkere landen zijn de uitkeringen van cash door corona eenmalige transfers. In arme landen, onder meer in Togo en Kenia, hebben zij een UBI-glans door het herhaalde karakter van de giften.

Universeel karakter

Philippe Van Parijs zegt aan Doorbraak: ‘Een van de bekende bezwaren tegen een Universeel Basisinkomen is dat de overheid dat UBI ook uitkeert aan de rijken. De tegenwerping is: zo verkwansel je geen duur belastinggeld aan rijken, maar het universele of algemene karakter is beter voor de armen. De rijken zullen op een of andere manier hun eigen UBI betalen en evenzeer het UBI van de armen. Waarom is de algemeenheid van het UBI beter voor de armen? Drie redenen zie ik: één, als je een universeel basisinkomen geeft, dan is de kans dat de armen het krijgen veel groter dan als het enkel bezorgd wordt aan wie in nood is.’

‘Dat laatste brengt rompslomp bij het eventueel tonen van belastingaangiften, tests van bestaansmiddelen, enzovoort, en in de papiermolen zijn armen weinig of niet thuis, dus vallen zij naast het UBI. Ten tweede is er een stigma bij de eenzijdige steun aan de armen. Alle hulpschema’s die zich beperken tot de armen, zelfs de meest menselijke, bevlekken de reputatie van de genieters van het stelsel, wat van medemenselijke oogpunt uit vermeden moet worden.’

‘Ten derde is er de zogenaamde werkloosheidsval. Indien het UBI beperkt wordt tot de behoeftigen, dan zal de steuntrekker, van het ogenblik dat hij, gelukkigerwijze, toch aan een mini-inkomen geraakt, uit het UBI vallen en wordt hij of zij gestraft voor de wellicht al bij al kleine vooruitgang die hij of zij maakt. Het UBI is om menselijke, sociale en motiverende redenen noodzakelijk algemeen, universeel.’

Reeds vóór de pandemie

Gepieker over de ongelijkheid van de inkomens en het vermoeden, vooral bij technologen en wetenschappers, dat kunstmatige intelligentie (AI) veel werknemers zonder betaalde baan zal veroorzaken, prikkelden het denken over het basisinkomen opnieuw en dat reeds vóór de pandemie. Covid-19 is een extra laboratorium nu regeringen in België, Europa en de VS cheques zaaien om mensen uit de miserie en aan het werk te houden. President Joe Biden drukte de cheque van 1400 dollar voor zijn landgenoten erdoor, de derde Amerikaanse inspuiting van cash voor de burgers sedert maart 2020.

Telkens gaat het om gigantische sommen. Het gratis geld zal niet automatisch leiden naar een Amerikaans UBI. Wel is het zo dat enquêtes erop wijzen dat jongere mensen, de kiezers en beslissers van de toekomst, een UBI genegen zijn.

Gelukkiger dan een controlegroep

De ervaring van het gratis geld door de nieuwe volksziekte voegt zich bij experimenten van de voorbije jaren met een UBI. Finland is een pionier en testte een UBI in 2017-2018 bij 2000 willekeurig uitgekozen werklozen. Deze ontvingen maandelijks een gewaarborgd basisinkomen dat overeenstemde met de werklozensteun tijdens de proeftijd. Doet een UBI de goesting om betaald werk te zoeken verwasemen, met andere woorden, is het een blanco cheque voor luiaards? De Finse proef toonde hoe dat aanvoelen niet klopt. De deelnemers zochten en vonden meer werk dan zij die in de stempellokalen hingen. Bovendien was het welbevinden van de 2000 hoger, het stressniveau lager, het zelfvertrouwen sterker en de sociale ingesteldheid robuuster dan deze van een controlegroep.

Het Finse experiment sluit aan bij de bevindingen van een team economen in Kenia dat een UBI-programma opstelde kort voor de virusuitbraak en de resultaten optekende tijdens de pandemie. De ontvangers waren gelukkiger dan een controlegroep en o wonder begonnen makkelijker met risicovolle handelsactiviteiten, aldus de economen. Door een UBI wordt enerzijds lanterfanten makkelijker, anderzijds is het een inkomenswaarborg die kan leiden tot meer zelfstandig ondernemerschap. Dat bleek ook te kloppen in Kenia.

‘Freedom Dividend’

Het grootste euvel voor een breed UBI is de kostprijs voor de staat en dus de belastingbetaler. Andrew Yang was kandidaat-president bij de jongste Amerikaanse verkiezingen en zocht de Democratische nominatie met een ‘Freedom Dividend’, een maandelijks bedrag van 1000 dollar voor alle Amerikanen. Dat vrijgevige plan zou jaarlijks 14% kosten van het Bruto Binnenlands Product van de VS, maar dat percentage zou dalen door het schrappen van andere uitkeringen. Ter vergelijking: de totale uitgaven van de federale staat in de VS in 2019 bedroegen 21% van het BBP.

Het UBI kan een deel zijn van een hertimmerde sociale zekerheid na de nieuwste volksziekte. De oude sociale zekerheid is een boreling van de welvaartsstaat die opgetuigd werd na de Grote Depressie van de twintigste eeuw en de Tweede Wereldoorlog. Belastingen maakten dit sociale bolwerk tot werkelijkheid. De welvaartsstaat zorgt voor sociale zekerheid en armenbijstand en onderzoek wijst uit dat over de spanne van een leven de burger evenveel ontvangt van de overheid als hij eraan betaalt via taksen allerhande. De cash van de staat anno 2021 rust op massale begrotingstekorten en een draaiende geldpers van diezelfde staat. Het einde van Covid-19 zal de verdraagzaamheid voor roodgekleurde overheidsfinanciën wel doen kapseizen. Zeker bij blauwe partijen.