Indignatie redactie 
Koningin Máxima prees onlangs de digitale euro aan tijdens de jaarvergadering van het IMF en de Wereldbank. Deze Central Bank Digital Currency (CBDC) kan volgens de koningin, maar ook naar inzicht van DNB en ECB, financiële transacties voor een groter publiek makkelijker, veiliger, betaalbaarder en eerlijker maken. Maar er klinkt ook kritiek. Zo heerst de angst dat de overheid de uitgaven van burgers volledig gaat controleren.
Wat staat ons te wachten als contant geld compleet verdwijnt?
De groei van inclusief financieel handelen is volgens koningin Máxima een goednieuwsverhaal in deze sombere tijd van corona, conflicten en crises. Ze wijst erop dat in tien jaar tijd een kwart van de wereldbevolking toegang tot financiële diensten heeft gekregen. Inmiddels zou 76 procent van alle volwassen op enige wijze ‘financieel betrokken’ zijn, waardoor mensen kunnen investeren in een welvarende toekomst. CBDC is een belangrijk instrument om deze financiële inclusiviteit verder uit te breiden, zo stelt ze. De digitale valuta -uitgegeven door een centrale bank- vergroten de toegang voor armeren tot een geldsysteem, omdat een bankrekening niet vereist is, ontwikkelingslanden snel kunnen aansluiten bij de digitale infrastructuur en transactiekosten laag blijven. Daarnaast krijgen burgers een beter inzicht in hun transacties en kunnen ze makkelijker gegevens delen met een grotere groep financieel dienstverleners, aldus koningin Máxima tijdens de lezing voor het IMF en de Wereldbank.
Slechts 21 procent contant
Centrale banken ondersteunen het inclusiviteitsverhaal achter CBDC, maar focussen met name op de continuïteit, weerbaarheid en veiligheid van het monetair systeem. Betalingen met munten en papiergeld, het domein van centrale banken, nemen jaar na jaar af. In Nederland is het aantal contante betalingen aan de kassa gedaald tot 21 procent (2020). Giraal geld, cryptocurrency en stablecoins zijn echter geen alternatieven voor een stabiel monetair stelsel. Een commerciële bank kan omvallen en er is een risico op een bankrun. Ook stablecoins zijn afhankelijk van commerciële aanbieders. Cryptocurrency is niet gebonden aan bestaande valuta, noch aan een aanbiedende partij, maar biedt zonder vangnet ook geen enkele garantie. Plus, de waarde van cryptomunten fluctueert nogal.
In blockchain onderbrengen
Centrale banken willen het stuur stevig in handen nemen en zien daarin een belangrijke rol voor CBDC weggelegd. Aan een digitale overheidsmunt hoeft niet te worden verdiend en dat komt volgens de ECB de betrouwbaarheid van digitale betalingen ten goede. Zeker nu steeds meer techbedrijven zich op de betalingsmarkt storten, ziet de ECB een publieke digitale munt als een noodzaak.
Over de vorm waarin CBDC’s moeten verschijnen, is echter nog niets bekend. De ECB werkt samen met andere centrale banken binnen de EU, waaronder DNB, aan een ontwerp. De digi-euro wordt in elk geval naast de huidige systemen geïntroduceerd en de munt mag andere betaaloplossingen niet verdringen, zo geeft de ECB aan. Het moet ook puur een ruilmiddel zijn, geen beleggingsvorm.
Sociaalkredietsysteem
Naarmate de digi-euro dichterbij komt, zwelt ook de kritiek aan. Want wat staat ons te wachten als contant geld compleet verdwijnt? China kwam enkele jaren geleden als eerste land met een CBDC op de proppen, naar verluid om de afhankelijkheid van betaalsystemen als AliPay en WeChat en de invloed van cryptocurrency te verkleinen. Dat is vergelijkbaar met de huidige argumentatie van de ECB ten aanzien van techbedrijven.
China is echter ook het land dat een sociaalkredietsysteem invoerde, een methode om burgers te belonen dan wel te bestraffen op basis van maatschappelijk gedrag. Een door de overheid gecontroleerde digitale munt, opent de weg naar China’s ‘digitaal autoritarisme’, stelt Amerikaans congreslid en advocaat Thomas Emmer. Hij presenteerde begin dit jaar een wet die moet voorkomen dat de Amerikaanse centrale bank de alleenheerschappij krijgt over CBDC.
Programmeerbaarheid
Nu wordt een Europese digitale munt omkleed met de nodige wet- en regelgeving, maar zo vergezocht is de gedachtegang van het congreslid ook weer niet. De EU werkt al enkele jaren aan een digitale identiteit voor Europese burgers en Bank for International Settlements (BIS) -de bank voor centrale banken- pleit voor een CBDC die is gekoppeld aan een digitale identiteit. Daarmee vervalt de anonimiteit die betaling met contant geld biedt. Naast privacy-issues baart de programmeerbaarheid van een digitale overheidsmunt critici zorgen. De overheid heeft de afgelopen jaren met de corona-app en het coronatoegangsbewijs het private domein betreden. Wat nu als ze zich proactief met het voedselpatroon en de CO2-emissie van individuele burgers gaat bemoeien?
CBDC voor voedsel
Ook dat idee bevindt zich niet heel ver van ons bed. Adjunct-directeur van het IMF, Bo Li, stipte tijdens de jaarvergadering waar ook koningin Maxima sprak, juist het belang van programmeerbaarheid (19:50–21:00) aan. ‘CBCD (…) kan heel gericht worden aangewend voor wat mensen kunnen bezitten en waarvoor ze het geld kunnen gebruiken, bijvoorbeeld voedsel.’ Alleen al bij de gedachte lopen bij veel Amerikanen de rillingen over de rug. Voor China is het geen probleem, stelt een columnist van The Washington Post, dat land ziet CBDC als een ontwikkeling naar volledige digitale sociale controle. ‘Maar wij willen geen systeem creëren dat de overheid realtime toegang geeft tot gedetailleerde informatie over elke afzonderlijke transactie van individuele burgers.’
