Indignatie redactie 
Er is iets goed mis aan het gaan in de wereldwijde vaccinatiestrategie. Immunisatie lijkt lange tijd een privilege voor de rijkste landen te blijven, terwijl gelijkere verdeling van vaccins niet alleen rechtvaardiger, maar ook effectiever zou zijn. Hoe komt dit? Door patenten, schrijft Jazz Komproe, wat één van de meest venijnige gereedschappen is waarmee kapitalisme de wereldgezondheid in gevaar brengt.
Het zal je misschien wel opgevallen zijn, maar we zitten nu al langer dan een jaar in een pandemie. De schade voor de gezondheid van mensen, maar ook schade voor de wereldwijde economie is enorm. Op dit moment is het einde echter nabij: een vaccin tegen corona is ons gouden ticket uit deze crisis. Pfizer, Moderna, en nog vele andere bedrijven hebben zich keihard ingezet om het vaccin veilig en op grote schaal te produceren en de mensheid er op vooruit te helpen.
Echter net nu het einde in zicht lijkt, zijn het juist de grote farmaceuten en de rijke westerse landen die met hun kapitalistische denken de gehele wereldwijde vaccinatiecampagne ondermijnen. Als er nu niet snel iets verandert in het beleid van de EU en de VS, kan deze pandemie nog veel langer duren en zal de schade nog erg oplopen. Door de hebzucht van grote farmaceuten en het egoïsme van de rijke westerse landen blijft de productie van vaccins veel te laag en hebben armere landen onvoldoende toegang tot vaccins.
Als we niet snel meer mensen wereldwijd weten te vaccineren, zal corona de kans krijgen om te muteren en loopt de hele immunisatiestrategie stuk. Om dit doemscenario te voorkomen is het belangrijk dat we het gaan hebben over een van de grootste obstakels op de weg vooruit, patenten.
Wat en waarom is een patent?
Een octrooi of patent is een exclusief eigendomsrecht op een uitvinding van een technisch product of proces. Met octrooien kunt u een ander verbieden die uitvinding na te maken, te verkopen of in te voeren. Nieuwe medicijnen, apparatuur en technologie kunnen worden vastgelegd in patenten. Zo’n patent is vaak tot wel 20 jaar geldig en geeft een bedrijf dus een monopolistische positie op de markt. Octrooien zijn ooit bedacht met het doel om innovatie te stimuleren en te belonen. Het argument dat je dan ook vaak hoort in verdediging van een patent is dat het bedrijven zou stimuleren om risico’s te nemen, te investeren in nieuwe dingen, wat de samenleving vooruit helpt. In de realiteit, zeker bij geneesmiddelen, zien we echter dat patenten heel anders uitpakken.
Een monopolie pakt nooit goed uit voor de burger, en al helemaal niet bij geneesmiddelen
Een monopolistische positie voor bedrijven is niet de juiste beloning voor innovatie. Een monopolie pakt nooit goed uit voor de burger, en al helemaal niet bij geneesmiddelen. Het gaat hier om mensen hun gezondheid en de monopolistische positie van farmaceutische bedrijven heeft een enorme impact. Als alleenheerser kan een farmaceutisch bedrijf de prijzen opvoeren om grote winsten te maken. Ook voorkomt het patent dat andere bedrijven of wetenschappers door middel van innovatie het product goedkoper kunnen aanbieden. Een goed voorbeeld zijn de patenten op de HIV/AIDS medicijnen. Na jarenlange druk vanuit Afrika en Azië werd het patent voor de medicijnen vrijgegeven. Daarna daalde de gemiddelde prijs voor een patiënt van 10.000 naar 300 euro per jaar.
Ook tijdens de coronapandemie maken bedrijven grote winsten over de rug van een dodelijk virus. Zo schatte Pfizer bijvoorbeeld zelf dat ze in 2021 ongeveer 5 miljard euro winst maken aan de verkoop van COVID-vaccins, maar vanwege de geheimzinnigheid rondom de farmaceutische industrie zijn de echte winstmarges lastig te bevestigen.
De gevolgen van patenten
Doordat bedrijven hun kennis en patenten niet vrijgeven, blijft de productie in ontwikkelingslanden op een te laag niveau. Een groot probleem in de wereldwijde vaccinatiestrategie, die dus mede door patenten ontstaat, is de gelimiteerde aanvoer van vaccins. Deze kunstmatige schaarste bezorgt veel landen problemen bij het opzetten van een vaccinatiecampagne en door tekorten in de aanvoer moet de strategie van een land vaak van de een op andere dag op de schop.
In de VS gaat het echter juist beter dan ze hadden ingeschat en zijn er al meer dan 200 miljoen prikken gezet mede doordat Joe Biden farmaceutische bedrijven dwingt om het vaccin van hun concurrent te produceren. Door middel van de “Defense Production Act” wordt het winstoogmerk van de grote bedrijven buitenspel gezet en moeten ze hun steentje bijdragen aan het bestrijden van de pandemie.
De westerse landen staan keer op keer in de weg
Er kan echter niet ontkend worden dat juist de VS ook een grote rol speelt in het beschermen van de patenten en de technologie die nodig is om het vaccin te produceren. Het is namelijk vooral de productiecapaciteit in ontwikkelingslanden die onderbenut blijft. Zo beweert een farmaceutisch bedrijf in Bangladesh dat ze 600-800 miljoen vaccins nog dit jaar kunnen produceren, maar alleen als de juiste kennis en licenties met hen worden gedeeld. Ook de DEVEX (Developing Countries Vaccine Manufactures Network), een netwerk van ontwikkelingslanden met als doel om vaccins beschikbaar te maken voor iedereen, staan buiten spel. De DEVEX produceert jaarlijks 3-4 Miljard vaccins en zou een ongelofelijk belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de productie van corona vaccins, maar de westerse landen staan keer op keer in de weg.
Het (mogelijke) resultaat van het niet vrijgeven van patenten en kennis is simpelweg te beschrijven als een doemscenario. Als we niet meer vaccins weten te produceren en die niet eerlijker verdelen over de planeet dan krijgt COVID-19 nog meer ruimte om te muteren. Naast het feit dat het virus meer slachtoffers zal veroorzaken, ontstaat er nog een groter probleem als de vaccins niet meer werken tegen een gemuteerde versie van het virus. De immuniteit die in delen van de wereld en onder kwetsbare mensen is opgebouwd stort ineen en velen zullen onnodig sterven. Het indammen van het virus gaat een stuk makkelijker als een groter deel van de bevolking is gevaccineerd, maar terwijl grote farmaceuten woekerwinsten maken, blijft de productie staken.
De rechtvaardigheid van patenten is een leugen
Deze grote farmaceutische bedrijven zoals Pfizer, Moderna, Janssen & Janssen en AstraZeneca verschuilen zich achter het argument dat ze veel tijd en geld hebben gestopt in het vaccin. Wat deze bedrijven vaak weglaten, is dat een groot deel van de kennis die wordt gebruikt bij het produceren van de COVID-vaccins ontwikkeld zijn door uitvinders op universiteiten en vooral gefinancierd worden door de overheid. Ook hebben de farmaceutische reuzen in deze pandemie bakken met geld gekregen van de rijke westerse landen om te investeren in hun onderzoek. Onder andere Pfizer, AstraZeneca en Moderna ontvingen miljarden in de hoop dat ze zo snel mogelijk een effectief vaccin konden ontwikkelen.
In de ontwikkeling van het vaccin zat dus weinig tot geen risico voor de farmaceutische industrie, maar hoe zit het dan met de productie en distributie van het vaccin? Misschien zaten daar wel alle risico’s? Nou, daar hadden de farmaceuten ook iets op bedacht. Via “advance purchase orders” hadden de farmaceuten al hun doses van het vaccin al verkocht aan de landen in nood, nog voordat de vaccins waren goedgekeurd. Weer eens gingen er miljarden over tafel, voornamelijk vanuit rijke westerse landen om hun prik zo snel mogelijk te krijgen.
Keer op keer gaan grote bedrijven er vandoor met de winst, terwijl de samenleving moet opdraaien voor de kosten
Als wij in een rechtvaardige samenleving hadden geleefd, dan was dit vaccin niet van een of ander groot bedrijf, maar van de burger. Keer op keer gaan grote bedrijven er vandoor met de winst terwijl de samenleving moet opdraaien voor de kosten. De verwoestende rol van kapitalisme op de planeet is ook nu weer zichtbaar. Uiteindelijk zijn het onze eigen centen die de overheid gebruikt om de innovatie, wetenschap, productie en distributie van het vaccin te financieren. Uiteindelijk hoeven wij echter niet te klagen: het mogen dan wel de westerse landen zijn die moeten betalen, maar daardoor wij staan nu ook vooraan in de rij. Het zijn ook allemaal westerse bedrijven die deze vaccins produceren, die de kennis achterhouden en uiteindelijk de winsten mee naar huis nemen.
Het westen profiteert
De reden waarom westerse landen zo terughoudend zijn tegenover de farmaceutische bedrijven is nou eenmaal omdat het juist de westerse landen zijn die profiteren van de inefficiëntie en ongelijke verdeling van productie. Niet alleen maken de veelal westerse bedrijven nu gigantische winsten, de eerste ladingen van vaccins gaan vooral naar Europa en de VS. Zo hebben rijke, veelal westerse, landen tot nu toe 50% van de vaccins opgekocht, terwijl ze maar ongeveer 16% van de wereldwijde populatie vertegenwoordigen.
Ondertussen zijn er in ongeveer 160 landen bijna geen prikken gezet. Het doel van de westerse landen is duidelijk: eerst wij, dan zij. Opnieuw weet het machtige rijke westen voor zichzelf te zorgen en laten ze de rest van de wereld in de steek. Het zou ons eigenlijk niet eens meer moeten verbazen, maar deze tactiek kan tijdens deze pandemie erg schadelijk zijn op de langere termijn. Ondanks alle waarschuwingen voor mutaties van onder andere de WHO, blijven de rijke landen op hun egoïstische koers.
Kapitalisme kost mensenlevens
Toch wil ik even een stapje terug doen. Mutaties, woekerwinsten, publiek gefinancierde technologie die wordt gepatenteerd door grote bedrijven; dit zijn allemaal problemen die het Westen aangaan, die ons aangaan, maar als we kijken naar onze zuiderburen in Afrika of in Zuid-Amerika, dan zien we daar veel landen die pas in 2023 kunnen beginnen met het opbouwen van volledige immuniteit. In de tussentijd zullen er veel mensen sterven, simpelweg door de westerse hebzucht. Kapitalisme kost nou eenmaal mensenlevens en deze pandemie is daar het zoveelste voorbeeld van.
Wij als burgers in de rijke westerse landen hebben de taak om druk uit te oefenen op onze eigen overheid, maar ook op het Europees Parlement
We zien nou eenmaal dat de behoeftes van de mensheid niet overeenkomen met of zelfs haaks staan op de financiële behoeftes en het winstoogmerk van grote farmaceuten. Zo zorgen patenten er onder andere voor dat er vooral onderzoek wordt gedaan naar ziektes die in rijke landen een grote rol spelen, die kunnen er nou eenmaal meer voor betalen. Van de 336 echt nieuwe geneesmiddelen die tussen 2000 en 2011 op de markt kwamen, waren er slechts vier gericht op ziektes die vooral mensen in arme landen treffen. De winsten die farmaceuten zullen maken op de verkoop van vaccins aan ontwikkelingslanden betekent nog een grotere verplaatsing van welvaart van arm naar rijk en het is niet alsof deze pandemie de ongelijkheid nog niet genoeg had vergroot.
Conclusie
De conclusie is simpel: geef de patenten en de benodigde kennis vrij, zodat overal waar kan zoveel mogelijk vaccins op een veilige manier geproduceerd kunnen worden. We moeten zorgen voor meer openheid in de farmaceutische industrie zodat de burger makkelijker controle kan uitvoeren op de winsten van deze bedrijven, terwijl we proberen om een COVID-35 te voorkomen. Wij als burgers in de rijke westerse landen hebben de taak om druk uit te oefenen op onze eigen overheid, maar ook op het Europees Parlement. Uiteindelijk is het zo dat alleen de VS en de EU nog terughoudend zijn in het vrijgeven van het patent en de benodigde kennis. Ook is het belangrijk dat we het niet alleen houden bij een licentie, maar dat er actief gewerkt wordt aan het opschalen van de productie en het eerlijk verdelen van vaccins. Er is geen ruimte voor winstoogmerk in een pandemie; het is tijd voor een rechtvaardigere aanpak.
Jazz Komproe zit in 6 VWO en is actief bij de politieke jongerenorganisatie DWARS. Hij houdt zich bezig met verschillende onderwerpen zoals de toenemende ongelijkheid, discriminatie en racisme. Eerder schreef hij een stuk over de verborgen geschiedenis van Surinaamse en Antilliaanse helden
Update: Uit recentelijk nieuws is gebleken dat de VS ook wil gaan pleiten voor het vrijgeven van het patent. Dit is een logische ontwikkeling aangezien in de VS de meeste prikken al zijn gezet en veel details over de onderhandelingen die de VS wil aangaan met de farmaceuten zijn nog erg onduidelijk. Toch is dit zeker een stap in de goede richting en dit laat zien dat druk zetten op de overheid werkt. Ook in Nederland is een motie van GroenLinks kamerlid Lisa Westerveld aangenomen waarin staat dat Nederland moet gaan pleiten voor het vrijgeven van het patent, maar het is nog erg onduidelijk in hoeverre het kabinet dit ook echt gaat doen en op Europees niveau is er nog erg veel pushback. Het is dus nog steeds belangrijk dat we van ons laten horen.
