Indignatie redactie 
‘Omvolking’ op de NPO, het zat eraan te komen
Ongehoord Nederland Het xenofobe begrip ‘omvolking’ komt al sinds de oprichting ter sprake bij Ongehoord Nederland.
Met de islam is er „een vreemd lichaam” in Europa. Wijken zoals Molenbeek (Brussel) en de Schilderswijk (Den Haag), waar overwegend mensen met een migratie-achtergrond wonen, breiden zich via immigratie en hogere geboortecijfers uit „als een inktvlek, een kankergezwel”. Filip Dewinter van het Vlaams Belang is bij het programma Ongehoord Nieuws bijna aan het einde van zijn betoog over ‘omvolking’ als hij vaststelt dat de islam „met een vijandige overname” bezig is, „dit keer niet met het kromzwaard maar via de weg van migratie”.
Hij is op stoom, maar presentatrice Arlette Adriani van Ongehoord Nieuws wil door naar het volgende onderwerp. „Ik zie dat u er gepassioneerd meer over wilt vertellen”, zegt ze tegen Dewinter.
De uitzending van Ongehoord Nieuws op 10 mei rond lunchtijd werd dankzij Dewinter en twee onkritische presentatoren een voor NPO-begrippen uitzonderlijk xenofobe uitzending. Dewinter, die zichzelf ooit racist als geuzentitel opspeldde, sprak over „het vervangen van één volk door een ander volk”, dat gaande zou zijn.
Bij rechts-radicale fracties in het parlement is omvolking allang geen verboden term
Voor de duidelijkheid: er is geen enkel bewijs van een ‘overname’ door de islam. Ongehoord Nederland noemt in de uitzending cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) waaruit blijkt dat in 2060 slechts de helft van de Nederlandse bevolking bestaat uit mensen van wie beide ouders in Nederland zijn geboren, Maar dat wil geenszins zeggen dat al die mensen een islamitische achtergrond hebben of minder Nederlands zijn dan mensen met twee Nederlandse ouders.
Na de racistische moordpartij in Buffalo, vier dagen later gepleegd door een op internet geradicaliseerde aanhanger van de omvolkingstheorie, werd de uitzending van Ongehoord Nieuws met terugwerkende kracht veroordeeld door negen fracties in de Tweede Kamer, waaronder coalitiepartijen D66, VVD en ChristenUnie.
Binnen drie maanden na de eerste uitzending op de landelijke televisie heeft de nieuwe publieke omroep tot Kamervragen over een uitzending geleid. Met als belangrijkste vraag van de negen fracties hoe het „onweersproken ruimte bieden aan deze extreemrechtse omvolkingstheorieën zich tot de publieke mediaopdracht” verhoudt.
In het relaas bij Ongehoord Nieuws ontbrak overigens een element dat doorgaans onderdeel is van omvolkingstheorieën: het malicieuze motief van de veronderstelde elite die er achter zou zitten.
De uitzending werd op Twitter aangekondigd met: „Omvolking, wat betekent dat voor u?” Dat deze term niet geschuwd wordt bij Ongehoord Nederland kan geen verrassing zijn: weinig rechts-radicale onderwerpen zijn taboe, alleen kritische bevraging van gasten lijkt verboden. Dat laatste is een bewuste aanpak, want omroepdirecteur Arnold Karskens vindt het „irritant als iemand om de twee zinnen wordt onderbroken”, zei hij eerder in de nieuwsbrief van het NPO-programma Mediastorm (Human). „We laten mensen uitpraten.”
Karskens ontkende vorige week, toen hij als panellid plaatsnam in Ongehoord Nieuws, dat sprake was geweest van het propageren van de ‘omvolkingstheorie’. De uitzending ging volgens hem over „negatieve kanten van immigratie”. Karskens gaat niet in op vragen van NRC.
Bij rechts-radicale fracties in het parlement is omvolking allang geen verboden term. Martin Bosma (PVV) sprak er in de Tweede Kamer voor het eerst over in relatie tot de NPO in 2015, toen hij zei dat „de omroep is verworden tot een instrument in de omvolking van Nederland”. De publieke zenders hebben als doel „om ons aan te praten dat elk verzet zinloos is. Het is psychologische oorlogvoering.” Twee jaar later zijn het „Brusselse bovenbazen” die vol inzetten „op de omvolkingsagenda”. Vooral PVV’ers spreken erover, maar ook Forum voor Democratie. Beide partijen worden door Ongehoord Nederland omarmd, en vice versa.
Vooropgezet plan
‘Omvolking’ is een omstreden begrip, en de door radicaal en extreemrechts aangehangen omvolkingstheorie zet geradicaliseerde aanhangers aan tot aanslagen, zoals in Buffalo en in 2019 in Nieuw-Zeeland. Het is een complottheorie die uitgaat van een vooropgezet plan van een elite om de (witte) bevolking te vervangen en te verzwakken, om zo de eigen macht te bestendigen. De theorie is niet zonder gevaar door de alarmistische, urgente toon ervan: er moet nu iets gebeuren. De Duitse extremisme-onderzoeker Daniel Koehler noemde dit het ‘tijdbom-effect’.
Sinds 2017 waarschuwen de inlichtingendienst AIVD en Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid NCTV voor „groepen die zijn opgestaan die vanuit ideologische standpunten streven naar het ‘zuiver houden’ van het blanke ras. Zij geven de ‘politieke elite’ de schuld van ‘omvolking’. Daarmee bedoelen ze dat politici beleid invoeren dat op de lange termijn kan leiden tot het uitsterven van het blanke ras.”
De grondlegger van de huidige omvolkingstheorie is de Franse schrijver Renaud Camus en zijn boek Le Grand Remplacement (2010). Camus borduurde weer voort op het boek Eurabië (2005) van de Brits-Zwitserse islamhater Bat Ye’or (pseudoniem van Gisèle Littman).
Het interview met Dewinter was niet de eerste keer dat ‘omvolking’ ter sprake kwam bij Ongehoord Nederland. Een paar maanden na de oprichting van de omroep in 2019, toen alleen nog met interviews en reportages online, werd de theorie besproken in de rubriek ‘Joost wil het weten’. Publicist en mede-oprichter van ON Joost Niemöller ontving in de aflevering ‘Omvolking, de harde cijfers’ zijn gast Taco Dankers, een voormalig D66-lid en IT-ondernemer die met zijn rechts-radicale stichting Gefira demografische ontwikkelingen onderzoekt. Dankers betreurt de taboesfeer rond de vraag of het erg is als Nederland niet dominant blank blijft, want dat heeft „allerlei consequenties”.
Dankers volgde later Niemöller op als voorzitter van de Raad van Toezicht, maar hij stapte vorig jaar november op toen NRC publiceerde over antisemitische uitingen van hem en zijn stichting Gefira, eveneens als zodanig beoordeeld door de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding Eddo Verdoner. Dankers en Gefira stelden na publicatie dat ze zich niet in die typering herkenden.
Kort voor de toelating tot het publiek bestel afgelopen zomer werd de Amerikaanse variant van de omvolkingstheorie onder de aandacht gebracht door Ongehoord Nederland. In het programma ON! & Vrienden dook april vorig jaar een bijdrage op uit het programma van de rechts-radicale Fox News-talkshow Tucker Carlson Tonight. Het fragment wordt ingeleid door presentatrice Adriani in de rubriek ‘Ongehoord in de media’, met „relevante maar onderbelichte” mediafragmenten die worden gedeeld „in het verlengde van onze thema’s”.
Strategie
Carlson spreekt over „de strategie om Amerikaanse kiezers te vervangen door Democratische loyalisten uit andere landen”. The New York Times concludeerde na ‘Buffalo’ dat Carlson cruciaal is in de verspreiding van dit gedachtegoed. Uit een peiling van AP bleek dat bijna de helft van de aanhang van de Republikeinse Partij gelooft dat een aan de Democratische Partij gelieerde elite bewust politieke geestverwanten importeert, ter vervanging van autochtone Amerikanen.
NPO-ombudsman Margo Smit komt naar aanleiding van klachten over eerdere uitzendingen, over onder meer de Russische invasie in Oekraïne, begin juni met een oordeel over de journalistieke werkwijze van Ongehoord. Ook klachten over de omvolkingsuitzending kunnen nog meegenomen worden, bevestigt ze. Maar of ze zulke klachten heeft binnen gekregen wil ze niet zeggen. De Ombudsman kijkt naar journalistieke code van de NPO, die onder meer betrouwbaarheid, nauwkeurigheid en onpartijdigheid voorschrijft.
Staatssecretaris Uslu
Zowel de NPO als de staatssecreratis Gunay Uslu (Cultuur en Media, D66) wachten op het oordeel van de Ombudsman en zeggen er tot dan niets inhoudelijks over. Ongehoord Nederland kan het oordeel van de Ombudsman ter kennisgeving aannemen, de omroep hoeft er niets mee te doen.
Maar een eventueel kritisch oordeel kan volgens een NPO-woordvoerder wel als leidraad worden gebruikt bij het geven van een waarschuwing van het NPO-bestuur aan een omroep, en kan bij herhaaldelijke waarschuwingen zelfs leiden tot intrekking van een deel van het programmabudget. Op het moment dat het NPO-bestuur vindt dat de integriteit van de publieke omroep als geheel in het geding komt, kan de staatssecretaris via een evaluatiecommissie laten onderzoeken of een omroep wel voldoet aan de publieke taak. Ongehoord Nederland heeft een voorlopige erkenning voor vijf jaar.
Het Commissariaat voor de Media ten slotte toetst publieke media-organisaties aan de Mediawet. Omroepen moeten zich volgens die wet inspannen om haatzaaien tegen te gaan, maar een woordvoerder stelt dat het Commissariaat niet gaat over de vaststelling of daar sprake van is. „Dat is niet aan ons, maar aan het OM en de rechterlijke macht.”
