Ze zijn allemaal tegen “haat” en “agitatie”, maar dat is prima tegen niet-gevaccineerde mensen. Dat kan op alle zenders in de Nederlandse media, maar ook in o.a Duitsland zijn de “Spiegel” en de “Zeit” daar goede voorbeelden van. Ze gedragen zich als in een gigantisch Milgram-experiment die tot grote onrust in Europa kan veroorzaken.
Intussen zijn alle remmingen weggevallen. Dat blijkt al uit de teaser van een nieuwe Spiegel- commentaar: “Tegenstanders van vaccinaties sturen doodsbedreigingen, de intensive care-afdelingen lopen over, maar de politiek blijft ‘cohesie’ en het risico van ‘sociale verdeeldheid’ oproepen. Daar moet een einde aan komen.”
Het kost niet veel moeite om dit stukje tekst uit elkaar te halen. Aan de ene kant is de toon kwaadaardig in beide richtingen, maar je hoeft er maar één te bedekken met brieven aan de redacteur, zoals de Spiegel- auteur doet; de andere is te vinden in de artikelen en uitspraken van officiële instanties. De overloop van intensive care-afdelingen heeft maar in beperkte mate te maken met Corona, maar minstens evenzeer met een mislukt, op winst gericht gezondheidsbeleid, en mij is in ieder geval geen enkele evocatie van samenhang tussen gevaccineerde en niet-gevaccineerde mensen.
Maar hoe komt het dat mensen, bij wie men een zekere mate van politieke en maatschappelijke vorming zou moeten hebben, het zo bij het verkeerde eind hebben? Twee opmerkingen, in de spiegel en in de tijd , gebruiken dezelfde truc om een vijandig blok te vormen uit de amorfe massa van de niet-gevaccineerde. In het commentaar in Die Zeit , waarin uiteindelijk wordt aanbevolen de “antivaccinatie-tegenstanders” massaal te marginaliseren, wordt het als volgt gedefinieerd: “Het afwijzen van overheidsmaatregelen of de staat als zodanig op grond van – of niet op grond van – van wetenschappelijke of juridische kennis is de hookline van de hits die elk van hen kan meezingen.” In de spiegel er staat: “Zelfs degenen die anonieme beweringen in sommige Telegram-kanalen meer geloven dan het Robert Koch Institute of de Permanente Vaccinatiecommissie, hebben allang de grond van gemeenschappelijke waarden verlaten.”
Het verwerpen van overheidsmaatregelen of het geloven van andere bronnen dan het Robert Koch Instituut is slecht en identificeert hen als een vijand van de grondwet. Ja, zo ver gaan deze heren. Daarom zijn maatregelen zoals het waanzinnige 3G in het plaatselijk vervoer, dat juist het levensonderhoud van mensen bedreigt, natuurlijk helemaal op zijn plaats, want het treft alleen constitutionele vijanden.
Nee, het heeft weinig zin om hier over wetenschap te discussiëren en erop te wijzen dat enerzijds de “state of science” slechts een momentopname is in een lopend gesprek tussen verschillende standpunten en anderzijds “wetenschap” in de loop van de geschiedenis vaak op fatale afwijkingen gelopen; u hoeft alleen maar te denken aan de sleutelwoorden “volksgezondheid”, “eugenetica” en “euthanasie”. Je kunt beter weten, en je kunt zien wanneer je aan de kant staat in een vicieuze game.
Maar om te begrijpen wat er met deze heren gebeurt, moeten we twee sociologische experimenten in herinnering roepen, die momenteel beide op grote schaal lijken te gebeuren. De eerste, eerder van de twee, is de bekendere: het Milgram-experiment . De testdeelnemers werden voor een apparaat geplaatst dat zogenaamd elektrische schokken toebracht aan een persoon in een andere kamer; in de andere kamer zat, niet zichtbaar, een acteur die schreeuwend op de “elektrische schokken” reageerde. De proefpersonen moeten deze onzichtbare persoon nu straffen voor fouten bij het oplossen van taken. Met hen in de kamer was een “wetenschapper” die hen aanmoedigde om strenger te straffen.
Het schokkende resultaat van dit experiment was dat de meeste deelnemers bereid waren zelfs dodelijke schokken toe te dienen zolang de ‘wetenschapper’ hen daartoe opdroeg. Het was voldoende dat een autoriteit aanwezig was, zodat de proefpersonen klaar waren om beschavingsgrenzen te overschrijden, zoals het verbod op doden. Twee derde deed dat.
Het experiment werd herhaald in verschillende constellaties; Het bleek dat twee factoren leidden tot eerdere beëindigingen: of er direct contact was tussen de “folteraar” en de “gemartelde” persoon en of er twee onderzoekers waren die verschillende posities innamen. Zodra alleen “de wetenschapper” aanwezig was en er geen direct contact was tussen de dader en het slachtoffer, bleef voornoemde tweederde in herhaling.
Eigenlijk zou men uit het Milgram-experiment een conclusie moeten trekken: hoe gevaarlijk is het om van ‘wetenschap’ te spreken. Want met deze (eigenlijk onzinnige) vereenvoudiging ontstaat een situatie die dodelijk aan het experiment doet denken. Wanneer ‘wetenschap’ een actie legitimeert, hoe rampzalig, immoreel of grensoverschrijdend ook, zal tweederde bereid zijn deze uit te voeren.
In de loop van het coronabeleid is echter het tegenovergestelde gebeurd. Er is veel moeite gestoken in het oprichten van individuele instellingen als ‘de wetenschap’; een elkaar versterkend blok bestaande uit het Robert Koch Instituut, Ehtikrat en Leopoldina, alle drie instellingen die nog maar twee jaar geleden bij maar heel weinigen bekend waren, laat staan als referentie dienen voor hun eigen overtuigingen. Dit blok is de bron van alle uitspraken die als “wetenschappelijk” worden geaccepteerd; iedereen die ervan afwijkt, valt onvermijdelijk in de rol van het Milgram-slachtoffer; alleen deze keer zijn de acties echt.
Maar dat is niet alles. Er is een tweede sociaal-psychologisch experiment dat in deze context thuishoort, het Stanford Prison Experiment. In tegenstelling tot dat van Milgram moest dit experiment voortijdig worden stopgezet.
In dit experiment werd een groep studenten van vergelijkbare sociale afkomst verdeeld; sommigen werden “gevangenisbewakers” en sommigen werden “gevangenen”. De gevangenen waren gekleed in institutionele kleding en kregen nummers in plaats van namen. In deze “gevangenis” waren er veel regels die ze moesten gehoorzamen, en de “bewakers” hadden het recht om hen te straffen voor overtredingen.
Het experiment werd stopgezet omdat de bewakers steeds brutaler werden tegen de gevangenen. De evaluatie kwam tot de volgende conclusies: De kans op misbruik neemt toe door depersonalisatie (kleding, nummers) en de complexiteit van de regels die overtreden kunnen worden. De deelnemers die elkaar niet eerder kenden en die op elkaar leken, voor zover dat mogelijk is bij het samenstellen van zo’n testgroep, verdwenen achter de hun toegewezen rollen. Ook zij gedroegen zich anders dan ze in het dagelijks leven voor mogelijk hadden gehouden.
Twee andere factoren versterkten de neiging van de “bewakers” tot onmenselijk gedrag: de druk om zich te conformeren, d.w.z. de noodzaak om erkend te worden in de groep, en de cognitieve dissonantie. Dit laatste kan zelfs paradoxale actie uitlokken – omdat iemand merkt dat ze hun eigen morele normen schenden, maar de groep en de omgeving actie tegen hen eisen, leidt het negatieve gevoel dat deze schending oproept niet alleen tot het onderdrukken van het gevoel, maar zelfs tot actie bijzonder duidelijk tegen.
En laten we ons nu eens voorstellen dat de afgelopen twee jaar een gigantisch experiment zijn geweest, en kijken welke elementen van de twee experimentele arrangementen aanwezig zijn.
De eerste factor is eenvoudig. “De wetenschap.” De autoriteit die helpt om persoonlijke morele normen te negeren, is al aanwezig.
Hoe zit het met de afstand die belangrijk was in het Milgram-experiment? Welnu, de meest voor de hand liggende bereidheid om het experiment af te breken was toen de ‘dader’ en ‘slachtoffer’ fysiek contact hadden. Visueel contact had niet zo’n duidelijke impact. Inmiddels leven we al 18 maanden onder de regels van “social distance”, wat inhoudt dat elke vorm van fysiek contact is verminderd.
Niet alleen dat: de vermindering van sociale contacten in het dagelijks leven gedurende zo’n lange periode leidt tot een fundamentele sociale desoriëntatie. Omdat mensen de normen van hun sociaal gedrag niet als individuen in een vacuüm ontwikkelen, maar alleen in contact met anderen, in een groep. Hetzelfde geldt voor hun zelfbeeld. Als de sociale beleving in de directe omgeving gedurende langere tijd afwezig is, wordt de eigen interne standaard afgezwakt ten opzichte van elke extern gegeven maatregel. Niemand zal het doen, maar na anderhalf jaar coronamaatregelen zou het resultaat van het Milgram-experiment nog angstaanjagender moeten zijn dan in het origineel.
En het gevangenisexperiment? Welnu, er zijn talloze regels die moeten worden gevolgd die voortdurend worden gewijzigd en aangescherpt. De politiek dwingt de bevolking te verdelen in degenen die zijn ingeënt (“gevangenisbewakers”) en degenen die niet zijn ingeënt (“gevangenen”); De hele retoriek over vaccinatie draaide om het opbouwen van groepsdruk (“gebrek aan solidariteit”, “egoïstisch” enz.) en er werd veel moeite gedaan om een duidelijk vijandbeeld te creëren bij de sociaal, politiek en psychologisch amorfe groep niet-gevaccineerde te zien zijn in de bovenstaande citaten).
Het feit dat veel van de ontmoetingen in de openbare ruimte plaatsvinden met een masker, dat wil zeggen in aanwezigheid van een middel dat de-individualiseert, moet als versterkende factor in aanmerking worden genomen. Tegelijkertijd is de opbouw van de groep “vaccinatieweigeraars” zelf een middel dat enerzijds de groepsdruk (onder de conformisten) opbouwt en vergroot en anderzijds bijdraagt aan de de-individualisering van de leden van de andere groep. Zoals de Zeit- auteur al zei, ze zingen allemaal hetzelfde lied, of in de Spiegel- versie luisteren ze naar de verkeerde bronnen en hebben zo de grond van gemeenschappelijke waarden verlaten.
Daarnaast is er nog een andere motivatie die het Stanford Prison Experiment niet kende, de verandering van rol van gevangene naar bewaker. Nadat de eerste en tweede lockdowns iedereen gelijkelijk gevangenen maakten (een “lockdown” is oorspronkelijk de opsluiting van alle gevangenen in hun cel in een gevangenis), werd een publieke belofte gedaan dat de vaccinatie heropsluiting zou voorkomen Role of Prisoner to Leave). Het verhaal van de “pandemie van de niet-gevaccineerde” gaf vervolgens aan dat de tweede groep in de samenleving, de niet-gevaccineerde, de schuld kreeg als de gevaccineerden, die erin leken te zijn geslaagd om van gevangene naar bewaker te gaan, weer werden gedegradeerd tot gevangene.
Overigens mogen we niet vergeten dat sociale rollen sterker zijn dan informatie. Wanneer de laatste in strijd zijn met de eerste, worden ze meestal genegeerd. Daarom mag een verwijzing naar feiten zoals het aantal “vaccinatiedoorbraken” of het extreme verschil tussen de in het voorjaar beloofde vaccinatie en de daadwerkelijke effectiviteit van de vaccinatie ook geen effect hebben op de twee auteurs. Ten slotte, als ze afwijken, worden ze bedreigd met degradatie tot gevangenen.
En hoe weinig deze positie is om naar te streven, kan worden afgemeten aan hun eigen fantasieën. Christian Stöcker im Spiegel denkt bijvoorbeeld dat meer en veel eerdere 2G-regels en vaccinatie-eisen in bepaalde beroepen passend zouden zijn geweest om de “catastrofe op de intensive care-afdelingen” te voorkomen en roept op tot (niet nader gespecificeerd) harder optreden tegen niet-gevaccineerde mensen Zin “Het negeren van sociale conflicten om de ‘cohesie’ niet in gevaar te brengen, helpt niet in een democratie”.
Zelfs de vermeende tegenstelling om niet op te treden tegen niet-gevaccineerde personen om de ‘cohesie’ niet in gevaar te brengen, is een schijnvertoning die Stöcker zelf in het leven roept; Ik ben me er in ieder geval niet van bewust dat iemand in de federale of deelstaatregeringen maatregelen met dit argument zou hebben verzacht. Deze schijnpositie is alleen opgebouwd omdat hij tegen iemand moet argumenteren, maar voor hem zijn de niet-gevaccineerden al in de rol van niet-burgers, gevangenen, met wie men, volgens de som van zijn suada, veel te veel toegeeflijkheid heeft getoond . Een retorische truc trouwens, die sinds Cicero’s “quo usque tandem” (hoe lang wil je ons geduld nog misbruiken, Catilina?) meteen aan politieke vervolging voorafgaat.
Ook de tweede bewaker, Christian Vooren, volgde in deze periode dit patroon , ook al breekt het geweld al door, althans in de metaforen. Ook hij bouwt een groep “antivaccinatie-tegenstanders” op die natuurlijk rechts, antisemitisch en anderszins laakbaar zijn, en klaagt vervolgens over de “meerderheid die geconditioneerd is om te begrijpen”. Niet dat zoiets de afgelopen maanden ergens in dit land is opgemerkt. Maar het beroep op wat ooit liep onder ‘gezond volksgevoel’ tot ‘gerechtvaardigde volkswoede’ moet nog een beetje worden verhuld.
“Wat nu nodig is, is niet langer openheid, maar een scherpe wig.” En: “Een begin zou zijn om alles uit te sluiten wat niet op feiten gebaseerd, onwetenschappelijk en anti-subversief is.” Hij zegt wijselijk niet wat. Uit het sociale leven? Van het werk? Van voedsel? Van zijn? De 3G-regel in het plaatselijk vervoer komt dicht in de buurt van het beroven van mensen van hun levensonderhoud. Ik wil niet precies weten wat er nog meer in het hoofd van de heer Vooren omgaat.
Beide heren zijn goed functionerende bewakers/daders. Wat niet verwonderlijk is als je bedenkt hoeveel factoren er in de twee experimenten aanwezig zijn, en dat de meeste mensen, onder dergelijke omstandigheden, precies dit gedrag vertonen. Helaas is er, in tegenstelling tot het oorspronkelijke experiment op Stanford, niemand die deze poging zal afbreken.