Indignatie redactie 
Zijn de onthullingen van klokkenluider Frances Haugen de druppel voor Facebook? De Amerikaanse politiek lijkt eensgezinder dan ooit om actie te ondernemen. Maar wat voor maatregelen kan de politiek nemen om de macht van het inmiddels gigantische bedrijf in te perken? Hier een aantal ideeën op een rij.
Monopoliepositie aanpakken
Eén van de dingen waar al langer over wordt gepraat is het opbreken van Facebook. Het bedrijf is niet alleen eigenaar van het gelijknamige platform, maar ook van bijvoorbeeld Instagram en WhatsApp, en heeft daarmee een enorm machtige positie.
Marietje Schaake is docent aan Stanford University en houdt als lid van de Real Facebook Oversight Board het bedrijf van Mark Zuckerberg scherp in de gaten. Zij ziet ook wel wat in het opbreken van Facebook.
“Maar dat staat of valt bij de definitie van een monopolie”, zegt ze tegen Nieuwsuur. “Facebook zegt nu: we zijn geen monopolie, want kijk, het zijn verschillende bedrijven, wat formeel ook klopt.”
Volgens Schaake moet daarom veel meer de focus komen te liggen op data. “Als je inziet hoeveel data er wordt gedeeld binnen één groot concern, dat opereert op verschillende platforms, zie je veel beter hoe machtig zo’n bedrijf is.”
Een idee dat ook wel wordt besproken is het nationaliseren van Facebook. Maar dat lijkt Schaake niet echt een goede oplossing. “Dan hou je het probleem van het gebrek aan concurrentie.”
WhatsApp-berichtje sturen naar Signal
De macht van Facebook is mede zo groot doordat het bedrijf je probeert zo lang mogelijk op één van haar platformen te houden. Privacywaakhond Bits of Freedom pleit daarom tegenover Nieuwsuur voor het toestaan van derde partijen op het platform. “Als andere aanbieders er tussen kunnen zitten, kun je zelf bepalen of je ergens anders naartoe gaat”, zegt platformdeskundige bij Bits of Freedom Lotje Beek.
“Als je Gmail hebt kun je wel een mail sturen naar Hotmail. Maar je kunt niet met Signal een berichtje sturen aan iemand op WhatsApp.” Ze pleit daarom ook voor zogenaamde ‘interoperabiliteit’, wat betekent dat de nu grotendeels gesloten platformen van Facebook makkelijker kunnen communiceren met andere platforms en apps.
Het voordeel van als dat wel kan is dat mensen daardoor makkelijker hun eigen voorwaarden kunnen gaan stellen aan de apps die ze gebruiken. Andere apps, zoals Signal, zijn bijvoorbeeld vriendelijker voor de privacy. Beek: “Maar nu moet je WhatsApp gebruiken, want iedereen zit erop.”
Verbieden van ’tracking’
Bits of Freedom wil ook een verbod op zogenaamde tracking ads. Daarmee verzamelen platforms als Facebook zoveel mogelijk van je gegevens terwijl je online bent, om daarmee precies op jou afgestemde advertenties te kunnen maken. “Een advertentie over make-up in een filmpje over make-up is geen probleem, want dat is logisch. Maar wat we niet willen is dat Facebook je precies target omdat ze alles van je weten.”
Ook Stanford-docent Marietje Schaake wil dat er meer wordt gedaan tegen tracking. “Als ik met een clipboard op de markt ga staan en aan mensen vraag wat ze gisteravond hebben gedaan, zeggen ze: laat me met rust. Maar online weet je nauwelijks wat er allemaal van je wordt bewaard.”
‘Dark patterns’ aanpakken
Een ander fenomeen waar Bits of Freedom een verbod op wil zijn ‘dark patterns’. Dark patterns is de naam van een bepaalde manier om een site te ontwerpen. Het idee is om de gebruiker niet datgene te geven waar hij of zij naar zoekt, maar het design zo te maken dat de gebruiker eerder klikt op dat wat de aanbieder wil.
“Denk bijvoorbeeld aan de cookie-knoppen die je moet indrukken als je een site bezoekt”, zegt Beek. “De knop om te accepteren is groter dan die om niet te accepteren. En omdat je een website op wil, ben je geneigd om snel te drukken zonder echt te weten waar je op drukt.”
Ook Schaake is voor het aanpakken van ‘dark patterns’. “Maar wat mij betreft zit dit allemaal verweven in een betere datawet, die in Amerika nu niet bestaat.”
Gaat er nu echt iets veranderen?
Of Facebook nu echt flink gaat worden hervormd is nog maar de vraag. Binnen het Europese Parlement wordt nu al gesproken over betere data- en privacywetgeving, maar volgens Bits of Freedom is dat nog niet genoeg.
Of de politiek in Amerika, waar Facebook vandaan komt, ook concrete stappen gaat maken is ook nog niet zeker. “De Amerikaanse politiek is sterk gepolariseerd”, zegt Schaake. “Beide partijen gunnen elkaar niets en daarom is het moeilijk om iets voor elkaar te krijgen.”
Naast dat Facebook wordt beschuldigd van aanzetten tot politieke radicalisering, ging het dinsdag in de Senaat ook veel over de kwalijke rol die bijvoorbeeld Instagram heeft op jonge kinderen. “Dat onderwerp doet het bij beide partijen in Amerika goed”, zegt Schaake. “Dat zou de partijen kunnen verenigen.”
