Indignatie redactie 
CBDC Aankomende 28 juni zal naar alle waarschijnlijkheid de Europese wet voor de digitale euro worden aangekondigd, de ´Central Bank Digital Currency´ of CBDC.
CBDC Digitalisering kan grote voordelen met zich meebrengen, probeert u zich maar eens een groot magazijn zonder centrale, digitale boekhouding voor te stellen. Maar de mens is slecht in matigen en hier is het niet anders. Op een gegeven moment kan digitalisering lelijk worden, als misbruik inherent is of er een onder de loup nemen ongezonde machtsconcentratie ontstaat. CBDC heeft die aspecten in zich. Waarom is dat zo?
Laten we de brief van MinFin Kaag van 5 juli 2022 eens, eens nader beschouwen. Daarin schrijft ze:
‘Voordat tot invoering van de digitale euro kan worden overgegaan, moet echter wel aan een aantal voorwaarden voldaan zijn. Dit vergt grondig onderzoek en veelvuldige interactie met stakeholders. Er dienen waarborgen te zijn voor de financiële stabiliteit en de transmissie van het monetaire beleid.
De privacy van gebruikers moet zorgvuldig worden vormgegeven, evenals de waarborgen om te voorkomen dat de digitale euro wordt gebruikt voor witwassen, terrorismefinanciering en belastingontduiking. Ook moet er een business case zijn voor de digitale euro, met aandacht voor (de verdeling van) de kosten en verwachte adoptie door gebruikers, zoals (digitale) winkeliers en consumenten.’
Interessant genoeg is men nog op zoek naar een ‘business case’. Je begint ergens aan zonder te weten waarom. Maar er is ook een opmerkelijke tegenstrijdigheid. Het versterken van de kracht van de centrale bank – dat is dus ‘monetary policy transmission’ betekent dat centrale banken ook op de CBDC-rekening negatieve rente kunnen heffen. Als de economie in een recessie zit moet u zodoende gestimuleerd worden meer uit te geven maar het tegenoverstelde kan ook.
Als die rente wel op uw banksaldo bij de gewone bank zit maar niet op de CBDC-rekening, dan boekt u natuurlijk meteen uw geld over. Daarom zullen deze rentes bijna gelijk zijn. In een paper heeft DNB voorgesteld om negatieve rente pas vanaf een bepaald saldo in te laten gaan, om kleine spaarders te ontzien. ECB-bestuurder Panetta noemde in een speech dat de beperkingen vanaf bijvoorbeeld vijfduizend euro gaan gelden. De ECB zal dus moeten weten wat uw saldo is, anders kan het juiste tarief niet in rekening worden gebracht.
U zult dus moeten inloggen, naar alle waarschijnlijkheid, met een Europees digitaal ID in wellicht uw bestaande bank-app. Deze werkwijze heet de ‘account-based’ variant van CBDC, u heeft er een rekening bij. De ECB heeft in dit scenario inzicht in al uw bestedingen en dan is het gedaan met de privacy, ook DNB erkent deze afruil in bovengenoemd paper onomwonden.
Er is een andere mogelijkheid, de ‘value-based’ variant. Dan kunt u CBDC ook offline gebruiken. De ‘value-based’ CBDC is er eigenlijk al, in de vorm van een anonieme OV-chipkaart. U laadt er wat tientjes op en checkt in en uit in de tram, zonder dat ooit is vastgelegd waar u bent geweest. Zodoende is ook bij een handige digitale betaling uw privacy geregeld.
Deze opzet van CBDC geeft burgers privacy maar de centrale bank wel minder macht; de andere variant van CBDC, waarbij u moet inloggen, doet het tegenovergestelde. Het is dus of het een of het ander. Waar centrale banken hun zin krijgen gaat men duidelijk voor de privacy-onvriendelijke variant. Recente case studies uit Nigeria en de Bahama’s laten zien uit zichzelf minder dan een half procent van de bevolking op is te porren voor CBDC. Het scheelt als je mensen gratis geld in CBDC uitdeelt, maar als dat nodig is mogen we zeggen dat er geen grote maatschappelijke behoefte wordt ingevuld.
In april 2022 lanceert de Europese commissie een online consultatie over CBDC, die twee maanden moest duren. Er kwamen duizenden reacties, die unaniem negatief waren. Veel Oost-Europeanen vroegen zich af of het gezond is dat een overheid zo veel grip heeft op het leven van burgers. Reguliere media schreven er wel over maar stelden vooral dat we nog maar moesten zien of CBDC er ooit wel zou komen.
Halverwege de consultatieperiode echter wordt de desbetreffende pagina van de commissie aangepast. Het wetsvoorstel voor CBDC zou ineens voor het einde van het tweede kwartaal van 2023 worden aangekondigd, het Europese standpunt was tijdens het gesprek al gevormd. Deze werkwijze doet niet vermoeden dat er nog ruimte is om te praten. De documentatie rondom het wetsvoorstel noemt ook bovengenoemde discrepantie tussen een account-based en een value-based CBDC.
Daar werd fijntjes aan toegevoegd dat bij deze ontwerpkeuze de digitale identiteit, die nodig is voor de value-based variant, al is gefinancierd uit het coronafonds. Dat geld ging niet naar de zorghelden, die bergen hebben verzet. Onze Tweede Kamer stemde tegen deze werkwijze, volgens de bevoegdheid die deze heeft volgens artikel 81 van de grondwet. De regering liet bij monde van staatssecretaris Van Huffelen optekenen dat de Kamer ‘iets kan vinden’ – volgens onze grondwet – maar dat ‘het ook belangrijk is wat de regering vindt’.
Die opmerking doet het vermoeden rijzen dat er voor de inlogvariant wordt gekozen. Dan is de Europese digitale identiteit ook een feit, met daaraan gekoppeld de mogelijkheid om straks van de opvolger van de QR-app ook medische data te verkopen. Aankopen scannen op klimaatschade is vervolgens ook mogelijk, daar kun je dan op wachten. Daarom is CBDC een zwanger paard van Troje, het feest houdt niet op. Voor de volledigheid mag niet onvermeld blijven dat de privacy tot heel kleine bedragen wel blijft bestaan, als de app het mogelijk maakt om kleine bedragen af t rekenen zonder in te loggen.
IT-experts wezen me op de enorme risico’s van dat gekoppel van data. Een goede hackpoging en je bent straks je identiteit kwijt. Als je paspoort gejat is kun je nu nog met contanten een nieuwe halen bij de gemeente maar straks zit elk aspect van uw identiteit in een enkele app – van uw belastingaangifte, tot bestedingspatroon en de informatie over de ontsluiting bij uw laatste bevalling. Om dit allemaal veilig te bewaren is er technologie nodig die nog niet bestaat – alle reden voor een uitputtend, constructief maatschappelijk debat.
Het liep anders. In februari 2021 kondigde de regering al aan groot voorstander te zijn van het digitale paspoort. In de onderbouwing werd genoemd dat een Europees digitaal paspoort de maatschappelijke kans in zich draagt dat Amerikaanse big tech bedrijven meer winst maken dankzij toegenomen impulsaankopen – de regering heeft het over niet minder dan vier biljoen dollar meer omzet voor Amazon et al. De regering was toen alleen ‘demissionair’ vanwege het toeslagenschandaal. Dat was nu juist een signaal dat er moet worden uitgekeken met deze verheerlijkte digitalisering, want ronduit racistische algoritmes konden nu een spoor van maatschappelijke vernieling achterlaten.
Omdat de regering destijds aan de Europese commissie communiceerde geen veto te zullen inzetten, was Nederland het initiatief in deze kwijt. Als de Kamer dan tegen digitale identiteit stemt heeft de Europese commissie echter toestemming van de regering om een wet te maken die de Kamer niet wil, dat is juridisch mogelijk in Europa. Op 28 juni 2023 zal het voorstel uit Brussel daarom waarschijnlijk wel komen. In een laatste brief liet Kaag weten dat die timing het niet mogelijk maakt om er voor het zomerreces een debat over te houden.
Europese digitale identiteit is mogelijk wel strijdig met Duits recht. Als het allemaal afketst, ligt daar de reden. Als u straks terugkomt van de camping staat er een zwanger CBDC-paard van Troje in de gang vruchtwater te lekken en komt er binnenkort allemaal digitale narigheid – of niet. Daar heeft Nederland dankzij een ‘demissionaire regering’ zelf geen zeggenschap meer over.
Voor velen zullen het nieuwe woorden zijn, CBDC, account-based, monetary policy transmission. Daarom werk ik nu aan een simulatie met 500 fictieve inwoners in een land, die ook alle aspecten van hun zijn in een enkele app moeten stoppen. Al snel wordt duidelijk wat het gevaar is. De simulatie wordt in een meertalige video gebruikt. Dit zijn zeer tijdrovende en verlieslatende activiteiten, enkel mogelijk dankzij mijn volgers op Backme – kijk hier, of niet, ik stel alles toch wel gratis ter beschikking.
Bronnen:
Raad voor Economische en Financiële Zaken | Tweede Kamer der Staten-Generaal
Betalingsverkeer | Tweede Kamer der Staten-Generaal
CBDC: what, why and how (dnb.nl)
